Azotning kislorodli birikmalari

Azot (IV) oksidi. NO₂ qo’ng’ir tusli zaharli gaz modda. NO₂ - sovutilganda qizil-qo’ng’ir suyuqlikka aylanadi. Suyuqlanish harorati 22,45ºS sovutilsa borgan sari sarg’ish oq, keyin rangsiz bo’ladi.
-11,2ºS rangsiz kristall hosil qiladi. Isitilganda uning rangi o’zgarib to’qlashadi, 140ºS da qo’ng’ir rangli bo’ladi.
NO₂ ni aralash angidrid deyish mumkin, chunki u suvda eritilganda HNO₂ va HNO₃ hosil bo’ladi:
2NO₂ + H₂O= HNO₃ + HNO₂
NO₂ ishqorlarga ta’sir ettirilganda ham nitritlar va nitratlar hosil bo’ladi:
2NO₂ + 2NaOH= NaNO₃ + NaNO₂ + H₂O
HNO₂ beqaror kislota hisoblanib, uning parchalanishidan nitrat kislota va NO hosil boladi:
3HNO₂= HNO₃ + 2NO + H₂O
NO₂ issiq suv bilan ta'sirlashganda:
3NO₂ + H₂O= 2HNO₃ + NO
Agar NO₂ ga kislorod ishtirokida suv ta’sirlashsa u to’la HNO₃ ga aylanadi:
4NO₂ + O₂ + 2H₂O= 4HNO₃
NO₂ kuchli oksidlovchi va qaytaruvchi. U uglerod, azot, oltingugurt, vodorod va metallarni oksidlaydi:
7H₂ + 2NO₂ = 4H₂O + 2NH₃
Kuchli oksidlovchilar Br₂, F₂ bilan u qaytaruvchi:
2NO₂ + F₂ + 2H₂O= 2HNO₃ + 2HF
NO ning olinish usullari: NO ning kislorod ishtirokida oksidlanishi:
2NO + O₂= 2NO₂
Nitratlarning parchalanishi(Pb(NO₃)₂, Ba(NO₃)₂, Cu(NO₃)₂):
2Pb(NO₃)₂= 2PbO + 4NO₂ + O₂
Mis metaliga suyultirilgan sulfat kislota ta’sir etib:
Cu + 4HNO₃= Cu(NO₃)₂ + 2NO₂ + 2H₂O
NO₂ -11,2^oS dan , to 140^oS gacha NO₂ va uning dimeri(N₂O₄) aralashgan holda bo’ladi. NO₂ paramagnit xossaga ega va uning molekulasi burchakli tuzilgan.
Suyuq N₂O₄ ga 5 mPa bosimda 75^oS da suv kislorod ta’sir ettirilsa kons. nitrat kislota hosil bo’ladi:
2N₂O₄+2H₂O+O₂= 4HNO₃
Agar reaksiya ishqoriy muhitda o’tkazilsa nitratlar hosil bo’ladi:
2N₂O₄+4NaOH+O₂=4NaNO₃+2H₂O