Azotning kislorodli birikmalari

Azot (II) oksid. Rangsiz, zaharli gaz. U befarq oksid hisoblanadi. Bog’lanish tartibi 2,5. Unda uch elektronli boglanish mavjud. Bu gaz harorat ta’siriga chidamli. Lekin 100^oS da parchalanadi:
3NO=N₂O+NO₂
NO azot va kislorodning o’zaro ta’siridan hosil bo’ladigan yagona oksididir. Reaksiya elektr yoyi ta’sirida amalga oshib, qaytar tarzda sodir bo’ladi. 3000 ^oS da darhol muvozanat yuzaga keladi.
N₂ + O₂  2NO
NO ammiakni Pt va Rh aralashmasi katalizatorligida oksidlash jarayonida ham hosil bo’ladi:
4NH₃ + 5O₂  4NO + 6H₂O
NO labatoriyada quyidagi usullarda olinadi:
2KJ + 2KNO₂ + 2H₂SO₄ = 2K₂SO₄ + 2NO + J₂ + 2H₂O
3Cu + 8HNO₃= 3Cu(NO)₂ + 2NO + 4H₂O
NO ham kuchli oksidlovchi va qaytaruvchi. SO₂ ni oksidlab SO₃ ga aylantiradi:
SO₂ + 2NO= SO₃+ N₂O 
NO ga galogenlar ta’sir etib nitrozil galogenidlar hosil bo’ladi:
2NO + Cl₂=2NOCl 
nitrozilxlorid hosil bo’lib (u sariq rangli). Shunga o’xshash NOF va NOBr birikmalar ham ma’lum.
Juda kuchli oksidlovchilar( K₂Cr₂O₇ va K₂Cr₂O₇) ta’sirida NO nitrat kislotagacha oksidlanadi:
10NO+6KMnO₄+9H₂SO₄=6MnSO₄+10HNO₃+3K₂SO₄+4H₂O
NO havo kislorodi bilan oson oksidlanib qo’ng’ir tusli gaz NO₂ ni hosil qiladi:
2NO+O₂=2 NO₂
NO turli komplekslarda ligand sifatida qatnashadi. [Fe(NO)₄], [Fe(NO)₄I₂], [Co(NO)₄]. Past haroratda NO qattiq holatga o’tib dimer - N₂O₄ hosil qiladi.
NO nitrat kislota olishda ishlatiladi.
Azot (III) oksidi. Juda beqaror oksid, u zangori rangli va qattiq holda past haroratda barqaror. 3,5 ^oS da parchalanadi. 
Azot(III) oksidi molekulasining tuzilishi(41-rasm) quyida keltirilgan. O-N-O bog’lari orasidagi valent burchaklar 120^oS. N=O bog’ining uzunligi 0,121 nm,
N-N bog’ining uzunligi bo’lsa 0,186 nm ni tashkil etsa, N-O bogining uzuligi esa 0,114 nm ni tashkil etadi.

41-rasm. Azot (III) oksidi molekulasining tuzilishi.
NO₂ ga NO ta’siri etilib qaytar sharoitda olinadi:
NO₂+NO= N₂O₃ 
Laboratoriyada kaliy nitritiga sulfat kislota eritmasi ta’sir etib N₂O₃ olsa bo’ladi:
2KNO₂+H₂SO₄=K₂SO₄+N₂O₃+H₂O
HNO₂ kislotaning oksidi N₂O₃(nitrit angidrid) hisoblanadi. N₂O₃ ning ishqorlar bilan ta’siridan nitritlar hosil bo’ladi:
N₂O₃+2KOH=2KNO₂+H₂O
Odatda nitritlar olish uchun nitratlar qizdiriladi. Bu reaksiyada kislorod ham hosil bo’ladi:
NaNO₃=2NaNO₂+O₂
Laborotoriyada N₂O₃ mishyak(III) oksidiga nitrat kislota ta’sirida olinadi:
As₂O₃ + 2HNO₃ + 2H₂O= 2H₃AsO₄ + N₂O₃
Nitrit kislotada markaziy azot atomi sp² gibridlangan(42 rasm), O-N-O burchagi 120 ^oS. N-O- bog’ining uzunligi 0,117 nm bo’lsa, H-O bog’ining uzunligi 0,096 nm ga teng.

42-rasm. Nitrit kislota molekulasining tuzilishi.
Nitrit kislota tuzlariga sulfat kislota eritmasini ta’sir ettirish orqali nitrit kislotasini olish mumkin:
NaNO₂ + H₂SO₄= NaHSO₄ + HNO₂
Nitrit kislotasi faqat eritmada mavjud lekin uning tuzlari ma'lum. Nitrit kislota kuchsiz elektrolit K=7·10^-4.
U ham oksidlovchi, ham qaytaruvchi. Kislorod ishtirokida oksidlanadi:
2HNO₂ + O₂= 2HNO₃
U disproporsialanish reaksiyalariga kirishadi:
2HNO₂= NO + NO₂ + H₂O
KJ, H₂S ishqoriy metallarning amalgamasi bilan nitrit kislotasi oksidlovchi xossasini namoyon etadi:
H₂S + 2HNO₂ = 2H₂O + S + 2NO
2KJ + 2KNO₂ + 2H₂SO₄ = J₂ + 2NO + 2K₂SO₄ + 2H₂O
Kuchli oksidlovchilar ta’sirida nitritlar qaytaruvchilik xossasini namoyon etadi va nitratlargacha oksidlanadi:
5NaNO₂ + 2KMnO₄ + 3H₂SO₄ = 5NaNO₃ + 2MnSO₄ + K₂SO₄ + 3H₂O
Fe²⁺ ioni qaytaruvchi bo’lgani uchun nitritlar oksidlovchi bo’lib NO gacha qaytariladi:
2FeSO₄ + 2KNO₂ + 2H₂SO₄ = Fe₂(SO₄)₃ + K₂SO₄ + 2NO + H₂O
Nitrit kislota tuzlari zaharli moddalardir. NaNO₂ stenokardiyada tomirlarni kengaytiruvchi modda sifatida tavsiya etilgan.