Statistika tarixi

152
153 Statistika tarixi.
Statistika, so'zning zamonaviy ma'nosida, 18-asrda sanoatlashtirishning yangi ehtiyojlariga javoban rivojlana boshladi suveren davlatlar. Statistikaning evolyutsiyasi, xususan, quyidagilarga rioya qilgan Evropa davlatlarining rivojlanishi bilan chambarchas bog'liq edi Vestfaliya tinchligi (1648) va rivojlanishi bilan ehtimollik nazariyasi, bu statistikani firma ustiga qo'yadi nazariy asos (qarangehtimollik tarixi).
Dastlabki davrlarda bu ma'no davlatlar, xususan, ma'lumotlar bilan cheklangan edi demografiya aholi kabi. Keyinchalik u barcha turdagi barcha ma'lumotlar to'plamlarini o'z ichiga olgan holda kengaytirildi, keyinchalik esa bunday ma'lumotlarni tahlil qilish va sharhlashni o'z ichiga olgan. Zamonaviy so'zlar bilan aytganda, "statistika" xuddi to'plangan ma'lumotlarning ikkala to'plamini anglatadi milliy hisoblar va harorat yozuvlariva talab qilinadigan tahliliy ishlar statistik xulosa. Statistik faoliyat ko'pincha ishlatilgan modellar bilan bog'liq ehtimolliklar, shuning uchun ehtimollik nazariyasi bilan bog'liqligi. Ma'lumotlarni qayta ishlashning katta talablari statistikani hisoblashning asosiy qo'llanilishiga aylantirdi; qarang hisoblash texnikasi tarixi. Bir qator statistik tushunchalar keng doiradagi fanlarga muhim ta'sir ko'rsatadi. Ular orasida tajribalarni loyihalash kabi statistik xulosaga yondashuvlar Bayes xulosasi, ularning har biri zamonaviy statistika asosidagi g'oyalarni ishlab chiqishda o'z ketma-ketligiga ega deb hisoblash mumkin.

154 Statistik qonuniyat.
Statistik qonuniyatlar - katta sonlar qonuni amal qilishi sababli, juda ko‘p ommaviy hodisalarni kuzatishda (o‘rganishda) aniqlanadi. Katta sonlar qonunining (Bu qonun “Ehtimollar nazariyasi” fanida kengroq o‘qitiladi) mohiyati shundaki, statistik to‘plam qanchalik ko‘proq birliklardan, elementlardan tashkil topsa, tasodifiy belgilar o‘zgaruvchanligi bilinmasdan, hodisalarning barchasiga umumiy bo‘lgan, zaruriy bog‘lanishlar namoyon bo‘lib, o‘zgarish qonuniyatlari ochiladi.
Barcha statistik amaliy tadqiqot ishlarini shartli ravishda uch bosqichga: kuzatish, ma’lumotlarni umumlashtirish va tahlil bosqichlariga ajratish mumkin. Bu bosqichlarda har bir fan kabi, statistika fani ham o‘z predmetini (ob’ektini) o‘ziga xos usul va uslublar bilan o‘rganadi. Fanning predmeti nimani o‘rganadi degan savolga javob bersa, fanning usuli qanday, qanday qilib degan savolga javob berishi kerak. Statistika boshqa ijtimoiy - iqtisodiy fanlar kabi - dialektikaga asoslanadi. Chunki dialektika ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni bir-biri bilan bog‘liq holda doimo o‘zgarishda, rivojlanishda deb biladi. Statistika ham bunga asoslanib barcha ijtimoiy - iqtisodiy hodisalar bir-biri bilan bog‘liq, o‘zaro ta’sirda deb o‘rganadi. Statistika fanining o‘ziga xos, xususiy usullari qo‘llaniladi. Ular statistik kuzatish., kuzatish ma’lumotlarini jamlash va guruhlash, turli umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlarni hisoblash, dinamika qatorlari tuzish usuli, indekslar, tanlama kuzatish usuli, korrelyatsiya - regressiya usuli, grafik usul singari usullardir.