Standartlari

Nomoliyaviy aktivlarni baholash 

Standartlar 

Dastlabki 

baholash 

Qayta baholash 

Qadrsizlanish (36 

BHMS) 

BHXS (IAS) 2 

“Tovar-moddiy 

zaxiralar” 

 

Tannarx va sof sotish 

qiymatidan eng kichigi 

Qo’llanilmaydi 

MHXS (IFRS) 

5 “Sotish uchun 

mo’ljallangan 

uzoq muddatli 

aktivlar 

 

Balans va haqqoniy 

qiymatidan eng kichigi 

minus sotish xarajatlari 

(amortizatsiyalanmaydi) 

Qo’llanilmaydi 

BHXS (IAS) 16 

“Asosiy 

vositalar” 

Tannarx 

Xaqiqiy xarajatlar modeli 

(amortizatsiyalanadi yerdan 

tashqari) 

Qo’llaniladi 

BHXS (IAS) 40 

Tannarx 

Xaqiqiy xarajatlar modeli 

Qo’llaniladi 

---

 

 

139 

 

“Investitsion 

mulk” 

(amortizatsiyalanadi) 

BHXS (IAS) 38 

“Nomoddiy 

aktivlar” 

Tannarx 

Xaqiqiy xarajatlar modeli 

(amortizatsiyalanadi 

muddatsiz aktivlar) 

Qo’llaniladi 

 

Tayanch so’zlar. 

Mulk, bino, mashina va asbob-uskunalar – moddiy aktivdir, ular: a) korxonalar 

tomonidan  ishlab  chiqarishda  yoki  tovar  va  xizmatlarni  ta’min  etishda,  yoki 

ma’muriy  maqsadlarda  qo’llanilishga  mo’ljallangan  va  bir  qancha  aktivlarni  tutib 

turish  yoki  ta’mir  o’tkazishda  qo’llaniladigan  vositalarni  ham  o’z  ichiga  olishi 

mumkin; b) davom etish asosida foydalanish maqsadida xarid qilingan yoki qurilgan; 

s) biznesning odatdagi kursi bo’yicha sotishga mo’ljallanmagan vositalardir. 

Mulk,  bino,  mashina  va  asbob-uskunalarning  tasarruf  qilinishi  –  bu  ushbu 

aktivlarning    realizatsiyasi,  to’liq  eskirishi  va  yaroqsizligi  tufayli  tugatilishi,  buzib 

tashlanishi, almashtirilishi va boshqa chiqarilishidir. 

Nomoddiy 

aktivlar 

– 

bu 

jismoniy 

shaklga 

ega 

bo’lmagan 

identifikatsiyalanadigan nomoddiy aktiv bo’lib, ishlab chiqarish yoki tovarlarni sotish 

va  xizmatlarni  ko’rsatish,  boshqa  shaxslarga  ijaraga  berish  yoki  ma’muriy 

maqsadlarda foydalanish uchun mo’ljallangan pul bo’lmagan aktivdir.  

Depresiatsiya  -  bu  mulk,  mashina  va  asbob-uskunalar  (er  kirmaydi) 

tannarxining  ularning  foydali  xizmat  qilish  muddatiga  sistematik  va  o’zaro  bog’liq 

holda taqsimlashdir. 

Amortizatsiya  -  bu  nomoddiy  aktivlarni  xarid  qilib  olish  tannarxini  ularning 

foydali xizmat qilish muddatiga sistematik va o’zaro bog’liq holda taqsimlashdir. 

Kapital  xarajatlar  –  bu  (1)    sifatini  yuksaltirish  (improve  quality)  (betterments 

or  improvements);  (2)  aktivlarning  xizmat  qilish  muddatini  uzaytirishga  olib 

keladigan (extent the life) sarflarga aytiladi. 

Zahiralarning  tannarxi  –  bu    1.  Zahiralarning  xaridi  bilan  bog’liq  barcha 

xarajatlar;  2.  Qayta  ishlash  xarajatlari;  va  3.  Zahiralarni  joriy  holatga  va  joriy 

joylashtirish joyiga yetkazish bilan bog’liq boshqa xarajatlardir.  

Realizatsiyaning  sof  qiymati  –  yaxshi  xabardor  bo’lgan,  ushbu  operatsiyani 

amalga  oshirishda  hayrixoh  bo’lgan  tamon  bilan  umumiy  shartlarda  amalga 

oshiriladigan  bitimlarning  yuz  berishi  natijasida  aktivlarni  chiqarilishiga  oid 

xarajatlarni chigirib tashlagandan keyin  realizatsiya qilishdan olingan summasidir. 

Qadrsizlanishdan ko’rilgan zarar – aktivning balans qiymatining qoplanadigan 

miqdordan ortgan summasidir.Qurilish Shartnomasi - biron bir aktivni  yoki o’zining 

loyihasi, texnologiyasi va vazifasi yoki yakuniy foydalanish maqsadi bo’yicha o’zaro 

aloqador  va  bir  biriga  chambarchas  bog’liq  aktivlar  guruhini  qurish  uchun  maxsus 

kelishilgan shartnomadir. 

Narxi  qat’iy  belgilangan  shartnoma  -  qat’iy  belgilangan  narxga  yoki  qurilish 

ishlarining  birligiga  qat’iy  belgilangan  stavkaga  (bu  stavka  ba’zi  hollarda  xarajatlar 

o’zgarishi  sababli  qayta  ko’rib  chiqiladi)  pudratchi  rozi  bo’lgan  qurilish 

shartnomasidir. 

---

 

 

140 

 

“Xarajatlar  plyus”  shartnomasi  –  bunday  shartnomaga  ko’ra  pudratchiga  yo’l 

qo’yilishi  mumkin  bo’lgan  yoki  boshqacha  qilib  oldindan  belgilangan  harajatlar  va 

ularga  qo’shimcha  ushbu  xarajatlar  summasining  ma’lum  foizi  yoki  qat’iy 

belgilangan mukofot summasi qoplanadi.  

Tovar-moddiy zaxiralar – bu quyidagi aktivlardir: 

(a) 

odatdagi faoliyat doirasida sotish uchun mo’ljallangan ; 

(b) 

bunday sotuv uchun ishlab chiqarish jarayonida bo’lgan; yoki 

(v) 

ishlab  chiqarish  jarayonida  yoki  xizmatlar  ko’rsatilishida  foydalanilishi 

ko’zlangan xom ashyo va materiallar ko’rinishidagi aktivlar. 

Sof  sotish  qiymati  -  bu  odatdagi  faoliyat  davomida  ishlab  chiqarishni  oxiriga 

yetkazish  bo’yicha  xarajatlar  va  sotishni  amalga  oshirish  uchun  zarur  bo’lgan  va 

taxminiy baholangan xarajatlar chegirib tashlangan sotish bahosidir. 

Haqqoniy  qiymat  -  bu  baholash  sanasida  bozor  ishtirokchilari  o’rtasidagi 

odatdagi  operatsiyada  aktivni  sotishda  olinishi  mumkin  bo’lgan  yoki  majburiyatni 

o’tkazishda  to’lanishi  mumkin  bo’lgan  narxdir  (MHXS  13  “Haqqoniy  qiymatni 

baholash” ga qarang.)