Standartlari

2-misol. 

1  noyabr  2011  yilda  kompaniya  o’zining  bir  ma’muriy  binosini  sotishga 

qo’ydi. 1 dekabr 2011 yilda bino baholovchi tomonidan aniqlangan haqoniy qiymati 

800000  sh.b.  da  sotuvga  qo’yildi.  Sotish  xarajatlari  bino  qiymatining  5  %  ni  tashkil 

qiladi.  1  dekabr  2011  yilda  binoning  balans  qiymati  870000  sh.b.  Bino  uchun 

kompaniya  qayta  baholash  modelidan  foydalanadi.  1  dekabr  2011  yilda  binoning 

qayta  baholash  bo’yicha  zaxira  schyotida  (kapital  schyoti)  90000  sh.b.  mavjud.  31 

dekabr  2011  yil  va  1  fevral  2012  yilda  bino  sotilmagan  va  uning  qiymati 

o’zgarmagan. 1 dekabr 2011 yildan binoga amaortizatsiya hisoblanmayapti. 

Aktivni sotish uchn mo’ljallangan uzoq muddatli aktivga amlmashtirish kerak. 

Agarda  tadbirkorlik  sub’ekti  aktivni  (yoki  hisobdan  chiqarish  guruhini)  sotish 

uchun  mo’ljallangan  sifatida  tasniflagan  bo’lsa,  tadbirkorlik  sub’ekti  aktivni  (yoki 

hisobdan  chiqarish  guruhini)  sotish  uchun  mo’ljallangan  sifatida  tasniflashni 

to’xtatishi lozim.  

---

 

 

135 

 

Tadbirkorlik  sub’ekti  sotish  uchun  mo’ljallangan  sifatida  tasniflanishi 

to’xtaydigan  (yoki  sotish  uchun  mo’ljallangan  sifatida  tasniflangan  hisobdan 

chiqarish  guruhiga  kiritilishi  to’xtaydigan)  uzoq  muddatli  aktivni  quyidagilarning 

kamrog’ida baholashi lozim:  

(a) 

aktiv  (yoki  hisobdan  chiqarish  guruhi)  sotish  uchun  mo’ljallangan 

sifatida  tasniflanishidan  oldingi  uning  balans  qiymatining  shunday  eskirish, 

amortizatsiya yoki qayta baholashlar summasiga to’g’rilanganiki, qaysiki tan olingan 

bo’lar edi, agarda aktiv (yoki hisobdan chiqarish guruhi) sotish uchun  mo’ljallangan 

sifatida tasniflanmaganda edi, va 

(b) 

keyingi sotmaslik qarori sanasidagi uning tiklash summasi. 

Tadbirkorlik  sub’ekti  sotish  uchun  mo’ljallangan  sifatida  tasniflanishdan 

to’xtaydigan  uzoq  muddatli  aktivning  balans  qiymatiga  nisbatan  har  qanday 

to’g’rilashni davomiy  faoliyatlardan  foyda yoki zararda  hisobga olishi  lozim.  Sotish 

uchun  mo’ljallangan  sifatida  tasniflanishdan  buyon  davrlar  bo’yicha  moliyaviy 

hisobotlar mos tarzda o’zgartirilishi lozim, agarda sotish uchun mo’ljallangan sifatida 

tasniflanishdan  to’xtaydigan  hisobdan  chiqarish  guruhi  yoki  uzoq  muddatli  aktiv 

shu’ba  tadbirkorlik  sub’ekti,  birgalikdagi  faoliyat,  qo’shma  korxona,  qaram 

tadbirkorlik sub’ekti, yoki qo’shma korxonadagi yoki qaram tadbirkorlik sub’ektidagi 

ulushning  qismi  bo’lsa.  Agarda  tadbirkorlik  sub’ekti  sotish  uchun  mo’ljallangan 

sifatida  tasniflangan  hisobdan  chiqarish  guruhidan  alohida  aktiv  yoki  majburiyatni 

chiqarib  tashlasa,  sotiladigan  hisobdan  chiqarish  guruhining  qolgan  aktivlari  va 

majburiyatlari  guruh  sifatida  baholanishda  davom  etishi  lozim.  Aks  holda,  sotish 

uchun 

mo’ljallangan 

sifatida 

tasniflanish 

mezonlarini 

alohida 

tarzda 

qanoatlantiradigan  guruhning qolgan  uzoq  muddatli aktivlari alohida tarzda  ularning 

balans  qiymatlari  bilan  ushbu  sanadagi  sotish  xarajatlari  chegirilgandagi  haqqoniy 

qiymatlari o’rtasidagi kamrog’ida baholanishi lozim. 

 

Tadbirkorlik  sub’ekti  moliyaviy  hisobotlardan  foydalanuvchilarga  davom 

ettirilmaydigan  faoliyatlar  va  uzoq  muddatli  aktivlarning  (yoki  hisobdan  chiqarish 

guruhlarining)  moliyaviy  ta’sirlarini  baholashda  yordam  beradigan  ma’lumotlarni 

taqdim etishi va ochib berishi lozim. 

Tadbirkorlik  sub’ektining  bo’lagi  tadbirkorlik  sub’ektining  qolgan  qismidan, 

operatsion tarzda va moliyaviy hisobot maqsadlari bo’yicha, aniq farqlanishi mumkin 

bo’lgan  faoliyatlarni  va  pul  oqimlarini  qamrab  oladi.  Boshqacha  aytganda, 

tadbirkorlik  sub’ektining  bo’lagi  foydalanishda  bo’lgan  paytida  pulni  yuzaga 

keltiradigan birlik yoki pulni yuzaga keltiradigan birliklar guruhi bo’ladi.  

Davom  ettirilmaydigan  faoliyat  tadbirkorlik  sub’ektining  shunday  bo’lagi 

bo’ladiki,  qaysiki  hisobdan  chiqarilgan  bo’ladi,  yoki  sotish  uchun  mo’ljallangan 

sifatida tasniflangan bo’ladi, hamda  

(a) 

biznesning  asosiy  yo’nalishini  yoki  faoliyatlarning  geografik  joyini  aks 

ettiradi, 

(b) 

biznesning  asosiy  yo’nalishini  yoki  faoliyatlarning  geografik  joyini 

hisobdan chiqarish bo’yicha yagona muvofiqlashtirilgan rejaning qismi bo’ladi yoki 

(v) 

faqatgina  qayta  sotish  maqsadi  bilan  sotib  olingan  shu’ba  tadbirkorlik 

sub’ekti bo’ladi. 

---

 

 

136 

 

Tadbirkorlik sub’ekti quyidagilarni ochib berishi lozim:  

(a) 

umumlashgan  daromad  to’g’risidagi  hisobotda  quyidagilarning  jamini 

qamrab oladigan yagona summani: 

- 

davom ettirilmaydigan faoliyatlarning soliqdan so’nggi foyda yoki zarari 

va 

- 

sotish  xarajatlari  chegirilgandagi  haqqoniy  qiymatda  baholash  bo’yicha 

yoki  davom  ettirilmaydigan  faoliyatni  tashkil  etadigan  aktivlar  yoki  hisobdan 

chiqarish guruh(lar)ining hisobdan chiqarilishi bo’yicha tan olingan soliqdan so’nggi 

foyda yoki zarar. 

(b) 

(a) dagi yagona summaning quyidagilar asosida tahlili: 

- 

davom  ettirilmaydigan  faoliyatlarning  daromadi,  xarajatlari  va  soliqdan 

oldingi foyda yoki zarari; 

- 

BHXS 12 orqali talab etilgan tegishli daromad solig’i xarajati; va 

- 

sotish  xarajatlari  chegirilgandagi  haqqoniy  qiymatda  baholash  bo’yicha 

yoki  davom  ettirilmaydigan  faoliyatni  tashkil  etadigan  aktivlar  yoki  hisobdan 

chiqarish guruh(lar)ining hisobdan chiqarilishi bo’yicha tan olingan soliqdan so’nggi 

foyda yoki zarar. 

Tahlil  izohlarda  yoki  umumlashgan  daromad  to’g’risidagi  hisobotda  taqdim 

etilishi  mumkin.  Agarda  u  umumlashgan  daromad  to’g’risidagi  hisobotda  taqdim 

etilsa, u davom ettirilmaydigan faoliyatlarga tegishli sifatida belgilangan bobda, ya’ni 

davomiy  faoliyatlardan  alohida  tarzda,  taqdim  etilishi  lozim.  Tahlil  sotib  olinishida 

sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflanish mezonlarini qanoatlantiradigan yangi 

sotib  olingan  shu’ba  tadbirkorlik  sub’ektlari  bo’lgan  hisobdan  chiqarish  guruhlari 

uchun talab etilmaydi. 

(v) 

davom  ettirilmaydigan  faoliyatlarning  operatsion,  investitsion  va 

moliyalashtirish  faoliyatlariga  tegishli  sof  pul  oqimlari.  Ushbu  ochib  beriladigan 

ma’lumotlar  izohlarda  yoki  moliyaviy  hisobotlarda  taqdim  etilishi  mumkin.  Ushbu 

ochib  beriladigan  ma’lumotlar  sotib  olinishida  sotish  uchun  mo’ljallangan  sifatida 

tasniflanish  mezonlarini  qanoatlantiradigan  yangi  sotib  olingan  shu’ba  tadbirkorlik 

sub’ektlari bo’lgan hisobdan chiqarish guruhlari uchun talab etilmaydi. 

(g) 

bosh 

tashkilotning 

mulk 

egalariga 

tegishli 

bo’lgan  davomiy 

faoliyatlardan  va  davom  ettirilmaydigan  faoliyatlardan  daromad  summasi.  Ushbu 

ochib  beriladigan  ma’lumotlar  izohlarda  yoki  umumlashgan  daromad  to’g’risidagi 

hisobotda taqdim etilishi mumkin. 

Tadbirkorlik  sub’ekti  a’lumotlarni  moliyaviy  hisobotlarda  taqdim  etilgan 

oldingi  davrlar  uchun  qayta  taqdim  etishi  lozimki,  bunda  ochib  beriladigan 

ma’lumotlar  taqdim  etilgan  eng  oxirgi  davr  bo’yicha  hisobot  davri  oxiri  holatiga 

davom ettirilmaydigan barcha faoliyatlarga tegishli bo’ladi.  

Oldingi  davrdagi  davom  ettirilmaydigan  faoliyatning  hisobdan  chiqarilishiga 

bevosita  tegishli  bo’lgan  davom  ettirilmaydigan  faoliyatlarda  oldin  taqdim  etilgan 

summalarga  nisbatan  joriy  davrdagi  to’g’rilanishlar  davom  ettirilmaydigan 

faoliyatlarda  alohida  tarzda  tasniflanishi  lozim.  Bunday  to’g’rilashlarning  xususiyati 

va  summasi  ochib  berilishi  lozim.  Ushbu  to’g’rilanishlar  yuzaga  kelishi  mumkin 

bo’lgan holatlarga misollar quyidagilarni o’z ichiga oladi:  

---

 

 

137 

 

(a) 

hisobdan  chiqarish  operatsiyasining  shartlaridan  yuzaga  keladigan 

noaniqliklarning  bartaraf  etilishi,  masalan  sotib  oluvchi  bilan  sotib  olish  narxi 

to’g’rilanishlarini va qoplash masalalarini hal qilish. 

(b) 

qismning  hisobdan  chiqarilishidan  oldin  uning  faoliyatlaridan  va  unga 

bevosita  tegishli  bo’lgan  holda  yuzaga  keladigan  noaniqliklarning  bartaraf  etilishi, 

masalan  sotuvchi  tomonidan  saqlanadigan  ekologik  va  mahsulot  kafolati  bo’yicha 

majburiyatlar. 

(v) 

xodimlarning  haqlari  tizimi  majburiyatini  hisob-kitob  qilinishi,  bunda 

hisob-kitob  hisobdan  chiqarish  operatsiyasiga  bevosita  bog’liq  bo’lish  sharti  ostida 

bo’ladi. 

Agarda  tadbirkorlik  sub’ekti  tadbirkorlik  sub’ektining  qismini  sotish  uchun 

mo’ljallangan  sifatida  tasniflashni  to’xtatsa,  davom  ettirilmaydigan  faoliyatlarda 

taqdim  etilgan  qism  faoliyatlarining  natijalari  qayta  tasniflanishi  va  taqdim  etilgan 

barcha  davrlar  bo’yicha  davomiy  faoliyatlardan  daromad  tarkibiga  kiritilishi  lozim. 

Oldingi davrlar uchun summalar qayta taqdim etilgandek tasvirlanishi lozim.  

Davom  ettirilmaydigan  faoliyat  ta’rifini  qanoatlantirmaydigan  va  sotish  uchun 

mo’ljallangan  sifatida  tasniflangan  uzoq  muddatli  aktivni  (yoki  hisobdan  chiqarish 

guruhini)  qayta  baholash  bo’yicha  har  qanday  foyda  yoki  zarar  davomiy 

faoliyatlardan foyda yoki zararda aks ettirilishi lozim. 

Sotish  uchun  mo’ljallangan  sifatida  tasniflangan  uzoq  muddatli  aktivni  yoki 

hisobdan chiqarish guruhini taqdim etish. 

Tadbirkorlik  sub’ekti  sotish  uchun  mo’ljallangan  sifatida  tasniflangan  uzoq 

muddatli  aktivni  va  sotish  uchun  mo’ljallangan  sifatida  tasniflangan  hisobdan 

chiqarish  guruhining  aktivlarini  moliyaviy  holat  to’g’risidagi  hisobotda  boshqa 

aktivlardan  alohida  tarzda  taqdim  etishi  lozim.  Sotish  uchun  mo’ljallangan  sifatida 

tasniflangan  hisobdan  chiqarish  guruhining  majburiyatlari  moliyaviy  holat 

to’g’risidagi hisobotda boshqa majburiyatlardan alohida tarzda taqdim etilishi lozim. 

Ushbu  aktivlar  va  majburiyatlar  o’zaro  hisob-kitob  qilinmasligi  va  yagona  summa 

sifatida  taqdim  etilmasligi  lozim.  Sotish  uchun  mo’ljallangan  sifatida  tasniflangan 

aktivlar  va  majburiyatlarning  asosiy  turkumlari  moliyaviy  holat  to’g’risidagi 

hisobotda  yoki  izohlarda  alohida  tarzda  taqdim  etilishi  lozim.  Tadbirkorlik  sub’ekti 

sotish  uchun  mo’ljallangan  sifatida  tasniflangan  uzoq  muddatli  aktivga  (yoki 

hisobdan  chiqarish  guruhiga)  tegishli  holda  boshqa  umumlashgan  daromadda  tan 

olingan  har  qanday  yig’ilgan  daromad  yoki  xarajatni  alohida  tarzda  taqdim  etishi 

lozim.  

Agarda  hisobdan  chiqarish  guruhi  sotib  olishda  sotish  uchun  mo’ljallangan 

sifatida  tasniflash  mezonini  qanoatlantiradigan  yangi  sotib  olingan  shu’ba 

tadbirkorlik  sub’ekti  bo’lsa,  aktivlar  va  majburiyatlarning  asosiy  turkumlarining 

ochib berilishi talab etilmaydi.  

Tadbirkorlik  sub’ekti  eng  oxirgi  taqdim  etilgan  davr  uchun  moliyaviy  holat 

to’g’risidagi  hisobotda  tasniflashni  aks  ettirish  maqsadida  oldingi  davrlar  uchun 

moliyaviy  holat  to’g’risidagi  hisobotda  sotish  uchun  mo’ljallangan  sifatida 

tasniflangan  uzoq  muddatli  aktivlar  yoki  hisobdan  chiqarish  guruhlarining  aktivlari 

va  majburiyatlari  bo’yicha  taqdim  etilgan  summalarni  qayta  tasniflamasligi  yoki 

---

 

 

138 

 

qayta taqdim etmasligi lozim. 

Tadbirkorlik  sub’ekti  uzoq  muddatli  aktiv  (yoki  hisobdan  chiqarish  guruhi) 

sotish  uchun  mo’ljallangan  sifatida  tasniflangan  yoki  sotilgan  davrdagi  izohlarda 

quyidagi ma’lumotlarni ochib berishi lozim:  

(a) 

uzoq muddatli aktivning (yoki hisobdan chiqarish guruhining) izohi; 

(b) 

sotuvga  tegishli  bo’lgan  yoki  kutilgan  hisobdan  chiqarishga  olib 

keladigan  dalillar  va  holatlarning  izohi  va  ushbu  hisobdan  chiqarishning  tarzi  va 

muddati; 

(v) 

agarda  umumlashgan  daromad  to’g’risidagi  hisobotda  alohida  taqdim 

etilmagan  bo’lsa,  umumlashgan  daromad  to’g’risidagi  hisobotda  ushbu  foyda  yoki 

zararni qamrab oladigan bob; 

(g) 

agarda  qo’llash  mumkin  bo’lsa,  uzoq  muddatli  aktiv  (yoki  hisobdan 

chiqarish  guruhi)  MHXS  8  “Operatsion  segmentlar”ga  muvofiq  taqdim  etiladigan 

hisobot segmenti. 

Agar  uzoq  muddatli  aktivni  (yoki  hisobdan  chiqarish  guruhini)  sotish  rejasini 

o’zgartirish  qarorining  davrida,  tadbirkorlik  sub’ekti  qarorga  olib  keladigan  dalillar 

va  holatlarning  izohini  va  qarorning  davr  va  taqdim  etilgan  oldingi  davrlar  uchun 

faoliyatlar natijalariga ta’sirini ochib berishi lozim.  

MHXS 

sotish 

uchun 

mo’ljallangan 

sifatida 

tasniflash 

mezonini 

qanoatlantiradigan uzoq muddatli aktivlarga (yoki hisobdan chiqarish guruhlariga) va 

davom  ettirilmaydigan  sifatida  tasniflash  mezonini  qanoatlantiradigan  faoliyatlarga 

nisbatan  MHXS  ning  kuchga  kirish  sanasidan  keyin  prospektiv  tarzda  qo’llanilishi 

lozim.  Tadbirkorlik  sub’ekti  MHXS  ning  talablarini  sotish  uchun  mo’ljallangan 

sifatida tasniflash mezonini qanoatlantiradigan barcha uzoq muddatli aktivlarga (yoki 

hisobdan  chiqarish  guruhlariga)  va  davom  ettirilmaydigan  sifatida  tasniflash 

mezonini  qanoatlantiradigan  faoliyatlarga  nisbatan  MHXS  ning  kuchga  kirish 

sanasidan  oldingi  har  qanday  sanadan  keyin  qo’llashi  mumkin,  agarda  MHXS  ni 

qo’llash  uchun  zarur  bo’lgan  baholashlar  va  boshqa  ma’lumotlar  ushbu  mezonlar 

dastlab qanoatlantirilgan paytda olingan bo’lsa.