Standartlari

misol. Kompaniya bosh boshqarmasi binosini sotish

Kompaniya bosh boshqarma binosini sotish rejasini tuzdi.
A) Kompaniya xaridorga binoni to’la bo’shatgandan so’ng beradi. Bo’shatish uchun ketadigan vaqt shunday sotishlar uchun umumiy vaqt kabi qaraladi. Demak, aktivni tezda sotish talabi bajarilmoqda.
V) Kompaniya bu binoni yangi bino to’la bitguncha ishlatadi. Bu kechiktirish kompaniya tomonidan binoni tezda sotish zarur emasligini bildiradi. Mazkur mezon yangi binoni to’la bitirmaguncha ko’chib o’tish mumkin emasligini ifodalaydi.
Sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflangan uzoq muddatli aktivlarni (yoki hisobdan chiqarish guruhlarini) baholash
Uzoq muddatli aktivni (yoki hisobdan chiqarish guruhini) baholash Tadbirkorlik sub’ekti sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflangan uzoq
muddatli aktivni (yoki hisobdan chiqarish guruhini) uning balans qiymati bilan sotish xarajatlari chegirilgandagi haqqoniy qiymati o’rtasidagi kamrog’ida baholashi lozim.
Tadbirkorlik sub’ekti mulk egalariga taqsimlash uchun mo’ljallangan sifatida tasniflangan uzoq muddatli aktivni (yoki hisobdan chiqarish guruhini) uning balans qiymati bilan taqsimlash xarajatlari chegirilgandagi haqqoniy qiymati o’rtasidagi kamrog’ida baholashi lozim.
Agarda yangi sotib olingan aktiv (yoki hisobdan chiqarish guruhi) sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflanish mezonlarini qanoatlantirsa, dastlabki tan olinishda aktivni (yoki hisobdan chiqarish guruhini) uning balans qiymati, agarda shunday tasniflanmagan bo’lsa (maslan, tannarxda), bilan sotish xarajatlari chegirilgandagi haqqoniy qiymati o’rtasidagi kamrog’ida baholanishiga olib keladi. Demak, agarda aktiv (yoki hisobdan chiqarish guruhi) biznes birlashuvining qismi sifatida sotib olinsa, u sotish xarajatlari chegirilgandagi haqqoniy qiymatda baholanishi lozim.
Qachonki sotuv bir yildan ortiq muddatda sodir bo’lishi kutilsa, tadbirkorlik sub’ekti sotish xarajatlarini ularning keltirilgan qiymatida baholashi lozim. Vaqt o’tishidan yuzaga keladigan sotish xarajatlarining keltirilgan qiymatidagi har qanday ko’payish foyda yoki zararda moliyalashtirish xarajati sifatida taqdim etilishi lozim.
Aktivning (yoki hisobdan chiqarish guruhining) sotish uchun mo’ljallangan sifatida dastlabki tasniflanishidan bevosita oldin, aktivning (yoki guruhdagi barcha aktivlar va majburiyatlarning) balans qiymatlari o’rinli MHXSlarga muvofiq baholanishi lozim.
Hisobdan chiqarish guruhining keyingi qayta baholanishida, hisobdan chiqarish guruhining sotish xarajatlari chegirilgandagi haqqoniy qiymati qayta baholanishidan oldin, mazkur MHXS ning baholash talablari doirasida bo’lmagan, ammo sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflangan hisobdan chiqarish guruhiga kiritilgan, har qanday aktivlarning va majburiyatlarning balans qiymatlari o’rinli MHXSlarga
muvofiq qayta baholanishi lozim.
Tadbirkorlik sub’ekti aktivni (yoki hisobdan chiqarish guruhini) sotish xarajatlari chegirilgandagi haqqoniy qiymatgacha har qanday dastlabki yoki keyingi qisman hisobdan chiqarish bo’yicha qadrsizlanish zararini tan olishi lozim.
Tadbirkorlik sub’ekti aktivning sotish xarajatlari chegirilgandagi haqqoniy qiymatidagi har qanday keyingi ko’payish bo’yicha foydani tan olishi lozim, ammo bu mazkur MHXS ga muvofiq yoki oldin BHXS 36 “Aktivlarning qadrsizlanishi” ga muvofiq tan olingan yig’ilgan qadrsizlanish zararidan ortiq summada bo’lmasligi lozim.
Tadbirkorlik sub’ekti hisobdan chiqarish guruhining sotish xarajatlar chegirilgandagi haqqoniy qiymatidagi har qanday keyingi ko’payish bo’yicha foydani tan olishi lozim:

1. 
   buni amalga oshirish hisobdan chiqarish guruhining sotish xarajatlari chegirilgandagi haqqoniy qiymati qayta baholanishidan oldin, mazkur MHXS ning baholash talablari doirasida bo’lmagan, ammo sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflangan hisobdan chiqarish guruhiga kiritilgan, har qanday aktivlarning va majburiyatlarning balans qiymatlari o’rinli MHXSlarga muvofiq
   

muvofiq tan olinmagan darajada bo’ladi; ammo

2. 
   bu mazkur MHXS ga muvofiq yoki oldin MHXS 36 ga muvofiq, mazkur MHXS ning baholash talablari doirasida bo’lgan uzoq muddatli aktivlar bo’yicha tan olingan yig’ilgan qadrsizlanish zararidan ortiq summada bo’lmasligi lozim.
   

Uzoq muddatli aktiv (yoki hisobdan chiqarish guruhi) sotuvining sanasi holatiga oldin tan olinmagan foyda yoki zarar hisobdan chiqarish sanasida tan olinishi lozim.
Tadbirkorlik sub’ekti uzoq muddatli aktiv bo’yicha u sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflanganda yoki sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflangan hisobdan chiqarish guruhining qismi bo’lganda eskirish (yoki amortizatsiya) hisoblamasligi lozim. Sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflangan hisobdan chiqarish guruhining majburiyatlariga tegishli foizli va boshqa xarajatlarning tan olinishi davom ettirilishi lozim.

2. misol.

1 noyabr 2011 yilda kompaniya o’zining bir ma’muriy binosini sotishga qo’ydi. 1 dekabr 2011 yilda bino baholovchi tomonidan aniqlangan haqoniy qiymati 800000 sh.b. da sotuvga qo’yildi. Sotish xarajatlari bino qiymatining 5 % ni tashkil qiladi. 1 dekabr 2011 yilda binoning balans qiymati 870000 sh.b. Bino uchun kompaniya qayta baholash modelidan foydalanadi. 1 dekabr 2011 yilda binoning qayta baholash bo’yicha zaxira schyotida (kapital schyoti) 90000 sh.b. mavjud. 31 dekabr 2011 yil va 1 fevral 2012 yilda bino sotilmagan va uning qiymati o’zgarmagan. 1 dekabr 2011 yildan binoga amaortizatsiya hisoblanmayapti.
Aktivni sotish uchn mo’ljallangan uzoq muddatli aktivga amlmashtirish kerak.
Agarda tadbirkorlik sub’ekti aktivni (yoki hisobdan chiqarish guruhini) sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflagan bo’lsa, tadbirkorlik sub’ekti aktivni (yoki hisobdan chiqarish guruhini) sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflashni to’xtatishi lozim.
Tadbirkorlik sub’ekti sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflanishi to’xtaydigan (yoki sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflangan hisobdan chiqarish guruhiga kiritilishi to’xtaydigan) uzoq muddatli aktivni quyidagilarning kamrog’ida baholashi lozim:

1. 
   aktiv (yoki hisobdan chiqarish guruhi) sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflanishidan oldingi uning balans qiymatining shunday eskirish, amortizatsiya yoki qayta baholashlar summasiga to’g’rilanganiki, qaysiki tan olingan bo’lar edi, agarda aktiv (yoki hisobdan chiqarish guruhi) sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflanmaganda edi, va
   
2. 
   keyingi sotmaslik qarori sanasidagi uning tiklash summasi.
   

Tadbirkorlik sub’ekti sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflanishdan to’xtaydigan uzoq muddatli aktivning balans qiymatiga nisbatan har qanday to’g’rilashni davomiy faoliyatlardan foyda yoki zararda hisobga olishi lozim. Sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflanishdan buyon davrlar bo’yicha moliyaviy hisobotlar mos tarzda o’zgartirilishi lozim, agarda sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflanishdan to’xtaydigan hisobdan chiqarish guruhi yoki uzoq muddatli aktiv shu’ba tadbirkorlik sub’ekti, birgalikdagi faoliyat, qo’shma korxona, qaram tadbirkorlik sub’ekti, yoki qo’shma korxonadagi yoki qaram tadbirkorlik sub’ektidagi ulushning qismi bo’lsa. Agarda tadbirkorlik sub’ekti sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflangan hisobdan chiqarish guruhidan alohida aktiv yoki majburiyatni chiqarib tashlasa, sotiladigan hisobdan chiqarish guruhining qolgan aktivlari va majburiyatlari guruh sifatida baholanishda davom etishi lozim. Aks holda, sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflanish mezonlarini alohida tarzda qanoatlantiradigan guruhning qolgan uzoq muddatli aktivlari alohida tarzda ularning balans qiymatlari bilan ushbu sanadagi sotish xarajatlari chegirilgandagi haqqoniy qiymatlari o’rtasidagi kamrog’ida baholanishi lozim.
Tadbirkorlik sub’ekti moliyaviy hisobotlardan foydalanuvchilarga davom ettirilmaydigan faoliyatlar va uzoq muddatli aktivlarning (yoki hisobdan chiqarish guruhlarining) moliyaviy ta’sirlarini baholashda yordam beradigan ma’lumotlarni taqdim etishi va ochib berishi lozim.
Tadbirkorlik sub’ektining bo’lagi tadbirkorlik sub’ektining qolgan qismidan, operatsion tarzda va moliyaviy hisobot maqsadlari bo’yicha, aniq farqlanishi mumkin bo’lgan faoliyatlarni va pul oqimlarini qamrab oladi. Boshqacha aytganda, tadbirkorlik sub’ektining bo’lagi foydalanishda bo’lgan paytida pulni yuzaga keltiradigan birlik yoki pulni yuzaga keltiradigan birliklar guruhi bo’ladi.
Davom ettirilmaydigan faoliyat tadbirkorlik sub’ektining shunday bo’lagi bo’ladiki, qaysiki hisobdan chiqarilgan bo’ladi, yoki sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflangan bo’ladi, hamda

1. 
   biznesning asosiy yo’nalishini yoki faoliyatlarning geografik joyini aks ettiradi,
   
2. 
   biznesning asosiy yo’nalishini yoki faoliyatlarning geografik joyini hisobdan chiqarish bo’yicha yagona muvofiqlashtirilgan rejaning qismi bo’ladi yoki
   

(v) faqatgina qayta sotish maqsadi bilan sotib olingan shu’ba tadbirkorlik sub’ekti bo’ladi.
Tadbirkorlik sub’ekti quyidagilarni ochib berishi lozim:

1. 
   umumlashgan daromad to’g’risidagi hisobotda quyidagilarning jamini qamrab oladigan yagona summani:
   

• 
  davom ettirilmaydigan faoliyatlarning soliqdan so’nggi foyda yoki zarari
  

va

• 
  sotish xarajatlari chegirilgandagi haqqoniy qiymatda baholash bo’yicha
  

yoki davom ettirilmaydigan faoliyatni tashkil etadigan aktivlar yoki hisobdan chiqarish guruh(lar)ining hisobdan chiqarilishi bo’yicha tan olingan soliqdan so’nggi foyda yoki zarar.

2. 
   (a) dagi yagona summaning quyidagilar asosida tahlili:
   

• 
  davom ettirilmaydigan faoliyatlarning daromadi, xarajatlari va soliqdan oldingi foyda yoki zarari;
  
• 
  BHXS 12 orqali talab etilgan tegishli daromad solig’i xarajati; va
  
• 
  sotish xarajatlari chegirilgandagi haqqoniy qiymatda baholash bo’yicha yoki davom ettirilmaydigan faoliyatni tashkil etadigan aktivlar yoki hisobdan chiqarish guruh(lar)ining hisobdan chiqarilishi bo’yicha tan olingan soliqdan so’nggi foyda yoki zarar.
  

Tahlil izohlarda yoki umumlashgan daromad to’g’risidagi hisobotda taqdim etilishi mumkin. Agarda u umumlashgan daromad to’g’risidagi hisobotda taqdim etilsa, u davom ettirilmaydigan faoliyatlarga tegishli sifatida belgilangan bobda, ya’ni davomiy faoliyatlardan alohida tarzda, taqdim etilishi lozim. Tahlil sotib olinishida sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflanish mezonlarini qanoatlantiradigan yangi sotib olingan shu’ba tadbirkorlik sub’ektlari bo’lgan hisobdan chiqarish guruhlari uchun talab etilmaydi.
(v) davom ettirilmaydigan faoliyatlarning operatsion, investitsion va moliyalashtirish faoliyatlariga tegishli sof pul oqimlari. Ushbu ochib beriladigan ma’lumotlar izohlarda yoki moliyaviy hisobotlarda taqdim etilishi mumkin. Ushbu ochib beriladigan ma’lumotlar sotib olinishida sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflanish mezonlarini qanoatlantiradigan yangi sotib olingan shu’ba tadbirkorlik sub’ektlari bo’lgan hisobdan chiqarish guruhlari uchun talab etilmaydi.
(g) bosh tashkilotning mulk egalariga tegishli bo’lgan davomiy faoliyatlardan va davom ettirilmaydigan faoliyatlardan daromad summasi. Ushbu ochib beriladigan ma’lumotlar izohlarda yoki umumlashgan daromad to’g’risidagi hisobotda taqdim etilishi mumkin.
Tadbirkorlik sub’ekti a’lumotlarni moliyaviy hisobotlarda taqdim etilgan oldingi davrlar uchun qayta taqdim etishi lozimki, bunda ochib beriladigan ma’lumotlar taqdim etilgan eng oxirgi davr bo’yicha hisobot davri oxiri holatiga davom ettirilmaydigan barcha faoliyatlarga tegishli bo’ladi.
Oldingi davrdagi davom ettirilmaydigan faoliyatning hisobdan chiqarilishiga bevosita tegishli bo’lgan davom ettirilmaydigan faoliyatlarda oldin taqdim etilgan summalarga nisbatan joriy davrdagi to’g’rilanishlar davom ettirilmaydigan faoliyatlarda alohida tarzda tasniflanishi lozim. Bunday to’g’rilashlarning xususiyati va summasi ochib berilishi lozim. Ushbu to’g’rilanishlar yuzaga kelishi mumkin bo’lgan holatlarga misollar quyidagilarni o’z ichiga oladi:

1. 
   hisobdan chiqarish operatsiyasining shartlaridan yuzaga keladigan noaniqliklarning bartaraf etilishi, masalan sotib oluvchi bilan sotib olish narxi to’g’rilanishlarini va qoplash masalalarini hal qilish.
   
2. 
   qismning hisobdan chiqarilishidan oldin uning faoliyatlaridan va unga bevosita tegishli bo’lgan holda yuzaga keladigan noaniqliklarning bartaraf etilishi, masalan sotuvchi tomonidan saqlanadigan ekologik va mahsulot kafolati bo’yicha majburiyatlar.
   

(v) xodimlarning haqlari tizimi majburiyatini hisob-kitob qilinishi, bunda hisob-kitob hisobdan chiqarish operatsiyasiga bevosita bog’liq bo’lish sharti ostida bo’ladi.
Agarda tadbirkorlik sub’ekti tadbirkorlik sub’ektining qismini sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflashni to’xtatsa, davom ettirilmaydigan faoliyatlarda taqdim etilgan qism faoliyatlarining natijalari qayta tasniflanishi va taqdim etilgan barcha davrlar bo’yicha davomiy faoliyatlardan daromad tarkibiga kiritilishi lozim. Oldingi davrlar uchun summalar qayta taqdim etilgandek tasvirlanishi lozim.
Davom ettirilmaydigan faoliyat ta’rifini qanoatlantirmaydigan va sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflangan uzoq muddatli aktivni (yoki hisobdan chiqarish guruhini) qayta baholash bo’yicha har qanday foyda yoki zarar davomiy faoliyatlardan foyda yoki zararda aks ettirilishi lozim.
Sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflangan uzoq muddatli aktivni yoki hisobdan chiqarish guruhini taqdim etish.
Tadbirkorlik sub’ekti sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflangan uzoq muddatli aktivni va sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflangan hisobdan chiqarish guruhining aktivlarini moliyaviy holat to’g’risidagi hisobotda boshqa aktivlardan alohida tarzda taqdim etishi lozim. Sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflangan hisobdan chiqarish guruhining majburiyatlari moliyaviy holat to’g’risidagi hisobotda boshqa majburiyatlardan alohida tarzda taqdim etilishi lozim. Ushbu aktivlar va majburiyatlar o’zaro hisob-kitob qilinmasligi va yagona summa sifatida taqdim etilmasligi lozim. Sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflangan aktivlar va majburiyatlarning asosiy turkumlari moliyaviy holat to’g’risidagi hisobotda yoki izohlarda alohida tarzda taqdim etilishi lozim. Tadbirkorlik sub’ekti sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflangan uzoq muddatli aktivga (yoki hisobdan chiqarish guruhiga) tegishli holda boshqa umumlashgan daromadda tan olingan har qanday yig’ilgan daromad yoki xarajatni alohida tarzda taqdim etishi lozim.
Agarda hisobdan chiqarish guruhi sotib olishda sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflash mezonini qanoatlantiradigan yangi sotib olingan shu’ba tadbirkorlik sub’ekti bo’lsa, aktivlar va majburiyatlarning asosiy turkumlarining ochib berilishi talab etilmaydi.
Tadbirkorlik sub’ekti eng oxirgi taqdim etilgan davr uchun moliyaviy holat to’g’risidagi hisobotda tasniflashni aks ettirish maqsadida oldingi davrlar uchun moliyaviy holat to’g’risidagi hisobotda sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflangan uzoq muddatli aktivlar yoki hisobdan chiqarish guruhlarining aktivlari va majburiyatlari bo’yicha taqdim etilgan summalarni qayta tasniflamasligi yoki
qayta taqdim etmasligi lozim.
Tadbirkorlik sub’ekti uzoq muddatli aktiv (yoki hisobdan chiqarish guruhi) sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflangan yoki sotilgan davrdagi izohlarda quyidagi ma’lumotlarni ochib berishi lozim:

1. 
   uzoq muddatli aktivning (yoki hisobdan chiqarish guruhining) izohi;
   
2. 
   sotuvga tegishli bo’lgan yoki kutilgan hisobdan chiqarishga olib keladigan dalillar va holatlarning izohi va ushbu hisobdan chiqarishning tarzi va muddati;
   

(v) agarda umumlashgan daromad to’g’risidagi hisobotda alohida taqdim etilmagan bo’lsa, umumlashgan daromad to’g’risidagi hisobotda ushbu foyda yoki zararni qamrab oladigan bob;
(g) agarda qo’llash mumkin bo’lsa, uzoq muddatli aktiv (yoki hisobdan chiqarish guruhi) MHXS 8 “Operatsion segmentlar”ga muvofiq taqdim etiladigan hisobot segmenti.
Agar uzoq muddatli aktivni (yoki hisobdan chiqarish guruhini) sotish rejasini o’zgartirish qarorining davrida, tadbirkorlik sub’ekti qarorga olib keladigan dalillar va holatlarning izohini va qarorning davr va taqdim etilgan oldingi davrlar uchun faoliyatlar natijalariga ta’sirini ochib berishi lozim.
MHXS sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflash mezonini qanoatlantiradigan uzoq muddatli aktivlarga (yoki hisobdan chiqarish guruhlariga) va davom ettirilmaydigan sifatida tasniflash mezonini qanoatlantiradigan faoliyatlarga nisbatan MHXS ning kuchga kirish sanasidan keyin prospektiv tarzda qo’llanilishi lozim. Tadbirkorlik sub’ekti MHXS ning talablarini sotish uchun mo’ljallangan sifatida tasniflash mezonini qanoatlantiradigan barcha uzoq muddatli aktivlarga (yoki hisobdan chiqarish guruhlariga) va davom ettirilmaydigan sifatida tasniflash mezonini qanoatlantiradigan faoliyatlarga nisbatan MHXS ning kuchga kirish sanasidan oldingi har qanday sanadan keyin qo’llashi mumkin, agarda MHXS ni qo’llash uchun zarur bo’lgan baholashlar va boshqa ma’lumotlar ushbu mezonlar dastlab qanoatlantirilgan paytda olingan bo’lsa.