Standartlari

Sotish uchun 
langan uzoq muddatli aktivlar va davom ettirilmaydigan faoliyat
tomonidan 
ochib berilishi talab etilishi mumkin.
Rezervlar boshqa majburiyatlardan, masalan savdo 
schyotlar yoki hisoblangan kreditorlik qarzlaridan, ular hisob-kitob qilinishida kelgusi 
xarajatlarning amalga oshirilishi vaqti yoki summasi noaniqligi tufayli farqlanishi 
mumkin. Farqli 
:
(a) 
savdo 
schyotlar bu olingan yoki yetkazib berilgan 
tovarlar yoki xizmatlar uchun 
va mol yetkazib beruvchi tomonidan hisob-
kitobi talab etilgan yoki u bilan rasmiy kelishilgan majburiyatlardir; va 
(b) 
hisoblangan kreditorlik qarzlari olingan yoki yetkazib berilgan, lekin 
tovarlar yoki xizmatlar uchun 
lanishi lozim 
va mol yetkazib 
beruvchi tomonidan hisob-kitobi talab etilgan yoki u bilan rasmiy kelishilgan 
majburiyatlardir, shu jumladan xodimlarga 
lozim 
summalar 
(masalan, hisoblangan 
puliga tegishli summalar). Hisoblangan kreditorlik 
qarzlarining muddatini va summasini 
baholash qiyin 
, bundagi 
noaniqlik rezervlar 
noaniqlikdan odatda ancha kamdir. 
Hisoblangan kreditorlik qarzlari 
savdo 
schyotlar va boshqa kreditorlik qarzlarning bir qismi sifatida aks ettiriladi, rezervlar 
esa hisobotda alohida 
. 
Umuman olganda, hamma rezervlar shartlidir, chunki ularning muddati yoki 
summasi noaniqdir. Biroq, ushbu standartning doirasida shartli tushunchasi tan 
olinmaydigan aktivlar va majburiyatlarga nisbatan ishlatiladi, chunki ularning 
mavjudligi tadbirkorlik 
nazorati ostida 
kelgusi noaniq 
hodisalarning biri yoki bir nechtasi sodir 
yoki sodir 
natijasida 
tasdiqlanadi. Bundan tashqari, 
tushunchasi tan olish mezonlariga 
javob bermaydigan majburiyatlarga nisbatan ishlatiladi.
Ushbu standart quyidagilarni farqlaydi:
(a) 
rezervlar majburiyatlar sifatida tan olinadi (ishonchli baholanishi 
mumkinligi sharti bilan), chunki ular tadbirkorlik 
hozirgi paytda mavjud 
majburiyatlari 
, ularni 
natijasida tadbirkorlik 
iqtisodiy nafni mujassamlashtirgan resurslarning chiqib ketishi ehtimoli bor; va 

---

164 
(b) 
shartli majburiyatlar majburiyatlar sifatida quyidagilar tufayli tan 
olinmaydi: 
- 
ular mumkin 
majburiyatlardir, chunki tadbirkorlik 
iqtisodiy nafni mujassamlashtirgan resurslarning chiqib ketishiga olib kelishi mumkin 
va hozirgi paytda mavjud 
majburiyatga ega 
hali tasdiqlanishi 
kerak; yoki 
- 
ular ushbu standart belgilaydigan tan olish mezonlariga javob 
bermaydigan hozirgi paytda mavjud 
majburiyatlardir (chunki majburiyatni 
uchun iqtisodiy nafni mujassamlashtirgan resurslarning chiqib ketishi talab 
etilishi ehtimoli 
yoki majburiyatning summasi yetarlicha ishonchli darajada 
baholana olmaydi). 
Rezervlar tan olinishi kerak, qachonki:
(a) 
tadbirkorlik 
hodisalar natijasida hozirgi paytda 
mavjud 
(yuridik yoki konstruktiv) majburiyatga ega 
; 
(b) 
majburiyatni 
uchun iqtisodiy nafni mujassamlashtirgan 
resurslarning chiqib ketishi talab etilishi ehtimoli mavjud 
; va 
(c) 
majburiyatning summasini ishonchli baholash mumkin 
. 
Bu shartlar bajarilmasa, hech qanday rezerv tan olinmasligi kerak. 
Kamdan-kam holatlarda hozirgi paytda majburiyat mavjud ekanligi aniq 
. Bunday holatlarda, 
hodisa hozirgi paytda mavjud 
majburiyatni (keyingi matnda hozirgi majburiyat
yuzaga keltiradi deb hisoblanadi, 
agar, barcha bor 
dalillarni inobatga olgan holda, hisobot davrining oxirida 
bunday majburiyatning mavjudligi ehtimoli uning mavjud emasligi ehtimolidan 
.
Deyarli barcha holatlarda 
hodisa hozirgi majburiyatni yuzaga 
keltirganligi yoki keltirmaganligi shubha 
. Kamdan-kam holatlarda, 
masalan sud jarayonida, muayyan hodisalar sodir 
yoki bu hodisalar hozirgi 
majburiyatni yuzaga keltirganligini 
bahslarni 
mumkin. Bunday 
holatda, tadbirkorlik 
, barcha bor 
dalillarni, shu jumladan, masalan 
ekspertlarning fikrini, inobatga olgan holda, hisobot davrining oxirida hozirgi 
majburiyat mavjud ekanligini aniqlaydi. Inobatga olinadigan dalillar hisobot davri 
tugashidan keyin sodir 
hodisalar 
har qanday 
dalillarni 
ichiga oladi. Bunday dalillar asosida:
(a) 
hozirgi majburiyat hisobot davrining oxirida mavjudligi ehtimoli uning 
mavjud emasligi ehtimolidan 
, tadbirkorlik 
rezervni tan oladi 
(agar tan olish mezonlari bajarilsa); va 
(b) 
hisobot davrining oxirida hozirgi majburiyat mavjud emasligi ehtimoli 
, tadbirkorlik 
shartli majburiyatni ochib beradi, lekin iqtisodiy 
nafni mujassamlashtirgan resurslarning chiqib ketishi ehtimoldan uzoq 
. 
Hozirgi majburiyatni yuzaga keltiradigan 
hodisa majburlovchi 
hodisa deb aytiladi. Hodisa majburlovchi hodisa 
uchun tadbirkorlik 
ushbu hodisa natijasida yuzaga kelgan majburiyatni 
boshqa amaliy 
muqobili 
kerak. Bu faqatgina shunda sodir 
, qachonki:
(a) 
majburiyat qonunchilik bilan majburiy ravishda 
mumkin 
; yoki 

---

165 
(b) 
konstruktiv majburiyat holatida, hodisa (bu tadbirkorlik 
xatti-harakati ham 
mumkin) tadbirkorlik 
majburiyatni bajarishi 
boshqa tomonlarda kutish 
. 
Moliyaviy hisobotlar tadbirkorlik 
kelgusida mumkin 
moliyaviy holatini emas, hisobot davri oxiridagi moliyaviy holatini 
. 
Shuning uchun, kelgusida faoliyat 
uchun zarur 
xarajatlar 
hech qanday rezerv tan olinmaydi. Tadbirkorlik 
moliyaviy holati 
hisobotda tan olinadigan majburiyatlar bu faqat hisobot davri oxirida 
mavjud 
majburiyatlardir. 
Bu faqat shunday majburiyatlarki, ular tadbirkorlik 
kelgusi xatti-
harakatlariga (
kelgusida biznesini amalga oshirishiga) 
holda 
hodisalar natijasida yuzaga keladi va rezervlar sifatida tan olinadi. 
Bunday majburiyatlarga atrof-muhitga noqonuniy yetkazilgan zararni bartaraf etish 
xarajatlari yoki bunday zararni yetkazish uchun jarimalar misol 
oladi. Ikkalasi 
ham hisob-kitob qilinishida tadbirkorlik 
kelgusi xatti-harakatlaridan 
nazar iqtisodiy nafni mujassamlashtirgan resurslarning chiqib ketishiga olib 
keladi. Shunga 
, tadbirkorlik 
neft qazib oladigan qurilma yoki atom 
elektrostantsiyasini ekspluatatsiyadan chiqarish xarajatlari 
, tadbirkorlik 
allaqachon yetkazilgan zararni qoplashga majbur darajasida, rezervni tan 
oladi. Va buning teskarisi, tijorat shartlari ostida yoki yuridik talablarga 
tadbirkorlik 
kelgusida muayyan 
faoliyat yurgizishi uchun 
xarajatlarni amalga oshirishni (masalan, muayyan turdagi zavodda tutunga qarshi 
filtrlarni 
) rejalashtirgan yoki bunday xarajatlarni amalga oshirish zarur 
mumkin. Tadbirkorlik 
kelgusi xarajatlardan 
kelgusi xatti-
harakatlari yordamida, masalan faoliyat yuritish tartibini 
orqali, qochishi 
mumkin 
tufayli u ushbu kelgusi xarajatlar uchun hech qanday majburiyatga 
ega emas va, binobarin, rezerv tan olinmaydi.
Majburiyat mavjud 
har doim boshqa tomon ishtirok etadi, 
bu 
boshqa tomon oldida majburiyat mavjud 
. Biroq, bu tomon kim ekanligini 
bilish shart emas 
aslida, majburiyat butunki jamiyat oldida 
mumkin. 
Majburiyat har doim boshqa tomonning oldida majburiyatni 
tutganligidan shu 
narsa kelib chiqadiki, rahbariyatning yoki kengashning qarori hisobot davri oxirida 
konstruktiv majburiyatni keltirib chiqarmaydi, agar bu qaror hisobot davri tugashidan 
oldin bu qaror 
qiladigan tomonlarga ularda tadbirkorlik 
tomonidan 
majburiyat bajarilishi 
asosli kutish 
yetarlicha aniq tarzda 
yetkazilgan 
. 
Majburiyatni darhol yuzaga keltirmaydigan hodisa uni keyinroq sanada 
qonunchilik 
yoki tadbirkorlik 
xatti-harakati (masalan, jamiyat 
oldida yetarlicha aniq bildirgisi) konstruktiv majburiyatni keltirib chiqarganligi tufayli 
yuzaga keltirishi mumkin. Misol sifatida, atrof-muhitga zarar yetkazilganda, buning 
natijalarni bartaraf etish 
majburiyat 
mumkin. Biroq, yangi 
qonunchilik yetkazilgan zararni bartaraf etishni talab qilganida yoki tadbirkorlik 
konstruktiv majburiyatni keltirib chiqaradigan ravishda zararni bartaraf etish 
javobgarlikni 
zimmasiga olishini omma oldida bildirganida bunday zarar 
yetkazish majburlovchi hodisaga aylanadi.

---

166 
Yangi taklif etilgan qonunchilik xujjatining tafsilotlari hali oxirigacha 
muhokama qilinishi talab etilganida, majburiyat faqatgina yangi qonun uning 
loyihasida keltirilgan tahrirda kuchga kirishi aslida aniq 
yuzaga keladi. 
Ushbu standart maqsadlarida, bunday majburiyat yuridik majburiyat sifatida qaraladi. 
Qonunchilik xujjatlarini qabul qilish va kuchga kiritish tartiblaridagi farqlar qonun 
kuchga kirishini aslida aniq 
yagona hodisani aniqlashni imkoni 
olib keladi. 
holatlarda, qonunchilik xujjati rasmiy qabul 
qilinmaguncha uning qabul qilinishi aslida aniq deb 
. 
Majburiyat tan olish mezonlariga javob berishi uchun nafaqat hozirgi 
majburiyat mavjud 
, balki majburiyatni bajarish uchun iqtisodiy nafni 
mujassamlashtirgan resurslarning chiqib ketishi ehtimoli ham mavjud 
kerak. 
Ushbu standartning maqsadlarida, resurslarning chiqib ketishi yoki boshqa hodisaning 
sodir 
ehtimoli mavjud 
, agar hodisaning sodir 
uning sodir 
ehtimolidan 
. Hozirgi majburiyat mavjud 
ehtimoli 
, tadbirkorlik 
shartli majburiyatning mavjudligi 
ochib beradi, lekin iqtisodiy nafni mujassamlantiradigan resurslarning 
chiqib ketishi ehtimoldan uzoq 
. 
Bir 
qator 
majburiyatlar 
mavjud 
(masalan, 
mahs
kafolatlar yoki shunga 
shartnomalar) resurslarning chiqib 
ketishi ehtimoli majburiyatlar turkumini butunligicha 
chiqish orqali aniqlanadi. 
Har bir shartnoma 
resurslarning chiqib ketishi ehtimoli kam 
mumkinligiga qaramasdan, majburiyatlarning turkumini butunligicha olganda, ushbu 
turkum 
majburiyatlarni bajarish uchun bir qancha resurslarning chiqib 
ketishini talab etishi ehtimoli yetarlicha yuqori 
mumkin. Shunday ekan, rezerv 
tan olinadi (boshqa tan olish mezonlari bajarilishi sharti bilan). 
Taxminiy baholashlardan foydalanish moliyaviy hisobotlar tayyorlanishining 
muhim qismidir va ularning ishonchligini pasaytirmaydi. Bu ayniqsa rezervlarlarga 
nisbatan 
, chunki ular 
mohiyatiga 
moliyaviy holat 
hisobotning 
boshqa moddalariga qaraganda 
darajada noaniq 
. 
Juda kamdan-kam holatlardan tashqari holatlarda tadbirkorlik 
ehtimoli bor 
natijalar diapazonini aniqlay oladi va rezervni tan olish uchun yetarlicha ishonchli 
darajada majburiyatni baholashi mumkin.
Judayam kamdan-kam holatlarda, ishonchli baholanishi mumkin 
, 
tan olib 
majburiyat mavjud 
. Bunday majburiyat shartli 
majburiyat sifatida ochib beriladi. 
Tadbirkorlik 
majburiyat uchun birgalikdagi javobgarlikka ega 
, majburiyatning boshqa tomonlar bajarishi kutilaytgan qismi shartli 
majburiyat sifatida qaraladi. Tadbirkorlik 
majburiyatning iqtisodiy nafni 
mujassamlashtirgan resurslar chiqib ketishi ehtimoli bor qismi uchun rezervni tan 
oladi, bundan uni ishonchli baholab 
judayam kamdan-kam holatlar 
istisno. 
Shartli majburiyatlar dastlab kutilmagan tarzda 
mumkin. Shu bois, 
ular iqtisodiy nafni mujassamlashtirgan resurslar chiqib ketishi ehtimoli paydo 
aniqlash maqsadida muntazam ravishda qayta 
chiqiladi. Agar oldin 
shartli majburiyat sifatida tasniflangan majburiyat 
iqtisodiy nafni 

---

167 
mujassamlashtirgan resurslar chiqib ketishi talab etilishi ehtimoli paydo 
, 
ehtimollikda 
sodir 
davrda moliyaviy hisobotlarda rezerv tan olinadi 
(majburiyatni ishonchli baholash mumkin 
judayam kamdan-kam holatlar 
bundan mustasno). 
Shartli aktivlar odatda tadbirkorlik sub
tomonidan iqtisodiy naf olinishi 
ehtimolini keltirib chiqaradigan, rejalashtirilmagan yoki boshqa kutilmagan hodisalar 
natijasida paydo 
. Misol sifatida tadbirkorlik 
sud orqali natijasi aniq 
keltirish mumkin.
Shartli aktivlar moliyaviy hisobotlarda tan olinmaydi, chunki ular hech qachon 
olinmasligi mumkin daromadning tan olinishiga olib kelishi mumkin. Biroq, 
daromadning olinishi aslida aniq 
, tegishli aktiv shartli aktiv 
hisoblanmaydi va uning tan olinishi 
. 
Shartli aktiv mavjudligi 
ochib berilishi kerak, agar 
iqtisodiy nafning olinishi ehtimoli mavjud 
.
Shartli aktivlar ulardagi 
moliyaviy hisobotlarda tegishli ravishda 
aks ettirilishi maqsadida muntazam ravishda qayta 
chiqiladi. Agar iqtisodiy naf 
kelib tushishi aslida aniq 
, 
sodir 
davrda moliyaviy 
hisobotlarda aktiv va tegishli daromad tan olinadi. Iqtisodiy nafning kelib tushishi 
ehtimoli paydo 
, tadbirkorlik 
shartli aktiv 
ochib beradi. 
Rezerv sifatida tan olinadigan summa 
hisobot davri oxirida hozirgi 
majburiyatni 
uchun talab etiladigan xarajatning eng 
taxminiy 
baholanishi xizmat qilishi kerak. 
Hozirgi majburiyatni 
uchun talab etiladigan xarajatning eng 
baholanishi bu tadbirkorlik 
tomonidan hisobot davri oxirida majburiyatni 
uchun yoki uni 
paytda uchinchi tomonga 
uchun oqilona 
ravishda 
summadir. 
hollarda majburiyatni hisobot oxirida 
yoki 
imkoni 
yoki haddan tashqari qimmatga tushadi. 
Biroq, tadbirkorlik 
tomonidan majburiyatni 
yoki 
uchun 
oqilona 
summaning baholanishi hozirgi majburiyatni hisobot davri 
oxirida 
uchun talab etiladigan xarajatning eng 
baholanishini 
. 
Majburiyatning oqibatlarini va moliyaviy 
baholash tadbirkorlik 
rahbariyatining mulohazalari, va ularga 
ravishda 
operatsiyalarni 
tajribasiga hamda 
holatlarda mustaqil ekspertlarning hisobotlariga 
tayanish asosida aniqlanadi. 
chiqiladigan dalillar hisobot davri tugaganidan 
keyin sodir 
hodisalar 
har qanday 
dalillarni 
ichiga oladi. 
Rezerv sifatida tan olinishi kerak 
summaga tegishli noaniqliklarni 
bartaraf etish uchun vaziyatga qarab har xil usullardan foydalaniladi. Rezerv 
baholanishida taxminlarning katta jamlanmasi 
chiqilganida, majburiyat 
taxminlarning barcha mumkin 
natijalarini ularga tegishli 
ehtimolliklarni hisobga olgan holda tortilgan qiymatini aniqlash orqali baholanadi. 
Baholashning bu statistik usuli kutilgan qiymat (matematik kutish deb nomlanadi. 
Shuning uchun, bu summani 
ehtimoli, masalan 60 foizga yoki 90 foizga teng 

---

168 
qarab, rezerv summasi har xil 
. Agar mumkin 
natijalarning 
diapazoni uzluksiz 
, va diapazonning har bir nuqtasida ehtimollik darajasi bir xil 
, diapazondagi 
qiymat olinadi.
Misol. Tadbirkorlik 
tovarlarni kafolat bilan sotadi, bu kafolat 
xaridorlarga xariddan 
olti oy davomida aniqlangan har qanday ishlab chiqarish 
nuqsonlarini bartaraf etish (
) xarajatlari qoplanadi. Agar barcha sotilgan 
mahsulotlarda kichkina nuqsonlar aniqlanadigan 
, 
xarajatlari 1 
millionga teng 
. Agar barcha sotilgan mahsulotlarda katta nuqsonlar 
aniqlanadigan 
, 
xarajatlari 4 millionga teng 
. Tadbirkorlik 
oldingi tajribasi va kelgusi kutishlari keyingi yilda sotiladigan 
mahsulotlarning 75 foizi nuqsonlarga ega 
, 20 foizi kichkina nuqsonlarga 
ega 
va 5 foizi katta nuqsonlarga ega 
. 
xarajatlarining kutilgan qiymati quyidagiga teng: 
(nolning 75%) + (1 millionning 20%) + (4 millionning 5%) = 400.000 
Agar bitta majburiyat baholanadigan 
, ehtimoli eng katta 
yagona 
taxminiy natija majburiyatning eng 
baholanishi 
xizmat qilishi mumkin. 
Biroq, bunday holda 
ham, tadbirkorlik 
boshqa mumkin 
natijalarni 
chiqishi kerak. Ehtimoli eng yuqori 
natijaga qaraganda 
boshqa mumkin 
natijalar asosan yuqoriroq yoki pastroq 
qiymatga ega 
, eng 
baholash 
ushbu yuqoriroq yoki pastroq qiymat xizmat 
qiladi. Masalan, tadbirkorlik 
u tomonidan xaridor uchun qurilgan asosiy 
qurilmaning jiddiy nuqsonini bartaraf etishi kerak 
, alohida ehtimoli eng yuqori 
natija 
nuqsonni birinchi urinishda 1.000 sarflab 
orqali 
bartaraf etish mumkinligi hisoblanadi, lekin rezerv kattaroq summada tan olinishi 
kerak, agar boshqa urinishlar ham talab etilishi imkoniyati katta 
.
Rezerv soliqqacha 
summada baholanadi, chunki rezervning va undagi 
soliq oqibatlari BHXS 12 ga muvofiq hisobga olinadi.
hodisalar va shart-sharoitlarga muqarrar ravishda xos 
risklar va noaniqliklar rezervning eng 
baholanishini aniqlashda hisobga olinishi 
lozim.
Risk kutilgan natijaning har xil 
tavsiflaydi. Riskni hisobga olgan 
holda tuzatish kiritish majburiyat baholangan summaning oshishiga olib kelishi 
mumkin. Noaniqlik sharoitlarida daromadlar va aktivlar oshirilib hamda xarajatlar va 
majburiyatlar kamaytirilib 
uchun mulohazalar ehtiyotkorlik bilan 
qilinishi kerak. Biroq, noaniqlikning mavjudligi haddan tashqari 
rezervlar 
yaratilishi yoki majburiyatlar summasi ataylab oshirilib 
oqlamaydi. 
Masalan, agar qandaydir hodisaning juda salbiy natijasi 
taxmin qilingan 
xarajatlar ehtiyotkorlik bilan baholangan 
, bu natija u aslida ega 
ehtimolga qaraganda 
ehtimolga ega deb ataylab hisoblanmaydi. Risk va 
noaniqlikni hisobga olish maqsadida tuzatishlar ikki marta kiritilishiga, va binobarin 
rezervning oshirilib 
uchun ehtiyotkorlik talab etiladi. 
Pulning vaqtdagi qiymati 
ahamiyatli 
, rezervning summasi 
majburiyatni 
uchun talab etilishi kutiladigan xarajatlarning keltirilgan 
qiymatiga teng 
kerak.
Pulning vaqtdagi qiymati tufayli hisobot davridan keyin qisqa muddatda chiqib 

---

169 
ketadigan pul oqimlari 
rezervlar aynan shu summada keyinroq chiqib 
ketadigan pul oqimlari 
rezervlardan 
. Shu bois, rezervlarning 
ahamiyatli 
, rezervlar diskontlanadi. 
Diskont stavkasi (yoki stavkalari) 
pulning vaqtdagi qiymatining joriy 
bozor baholanishini va majburiyatga xos 
risklarni aks ettiradigan soliqqacha 
stavkasi (yoki stavkalari) xizmat qilishi kerak. Diskont stavkasi (stavkalari) 
kelgusi pul oqimlari tuzatilgan risklarni aks ettirmasligi kerak. 
Majburiyatni 
uchun talab etiladigan summaga 
qilishi mumkin 
kelgusi hodisalar, ular sodir 
yetarlicha 
dalillar mavjud 
, rezerv summasida 
aksini topishi kerak.
Kutilayotgan kelgusi hodisalar rezervlarni baholashda ayniqsa muhim 
mumkin. Masalan, tadbirkorlik 
yer maydonini undan foydalanish muddati 
tugaganida tozalash xarajatlari kelgusida texnologiyalardagi 
tufayli 
kamayishi mumkin deb 
mumkin. Tan olinadigan summa barcha mavjud 
dalillarni hisobga olgan holda tozalash paytida mavjud 
texnologiyalari 
yuzasidan yetarlicha malakali, holisona kuzatuvchilarning oqilona kutishlarini aks 
ettiradi. Shuning uchun, mavjud 
texnologiyadan foydalanish tajribasi oshishi 
bilan xarajatlarning kutilayotgan kamayishi yoki oldin amalga oshirilgan tozalash 
ishlariga nisbatan murakkabroq va kattaroq 
tozalash ishlarini amalga 
oshirish uchun mavjud 
texnologiyani ishlatishdan kutilayotgan xarajatlarni tan 
olinadigan summaga kiritish 
. Biroq, tadbirkorlik 
tozalash 
ishlarini amalga oshirish uchun umuman yangi texnologiyaning ishlab chiqilishini 
umid qilishi kerak emas, agar bu yetarlicha 
dalillar bilan asoslangan 
.
Yangi kutilayotgan qonunchilik kiritilishi 
mavjud 
majburiyatni 
baholashda hisobga olinishi kerak, agar qonunchilik qabul qilinishi aslida aniq 
ekanligiga yetarlicha 
dalillar bor 
. Amaliyotda yuzaga keladigan shart-
sharoitlarning har xilligi har bir holatda yetarli, 
dalilni 
yagona 
hodisani aniqlashni imkoni 
olib keladi. Dalillar ushbu qonunchilik nimani 
talab etishi va uning tegishli tarzda qabul qilinishi va 
nilishi aslida aniq 
uchun talab etiladi. 
holatlarda, yangi qonunchili kabul qilinmaguncha yetarli 
dalil mavjud 
.
Aktivlarning kutilayotgan chiqib ketishidan olinadigan foyda rezervni 
baholashda hisobga olinmaydi, agarda bu aktivlarning chiqib ketishi majburiyatni 
keltirib chiqargan hodisa bilan chambarchas 
ham. Aksincha, 
tadbirkorlik 
aktivlarning chiqib ketishidan olinadigan foydani ushbu 
aktivlarga tegishli 
standart belgilangan tartibda tan oladi. 
Rezervni 
uchun talab etiladigan xarajatning 
summasini yoki 
uning bir qismini boshqa tomon qoplab berishi kutilsa, bu qoplash summasi faqatgina 
tadbirkorlik 
tomonidan majburiyat 
qoplash summasining 
olinishi aslida aniq 
tan olinishi kerak. Qoplash summasi alohida aktiv sifatida 
hisobga olinishi kerak. Qoplash 
tan olingan summa rezerv summasidan 
oshmasligi kerak.
Umumlashgan daromad 
hisobotda, rezerv bilan 
xarajat qoplash summasi chegirib tashlangan holda 
mumkin.

---

170 
, tadbirkorlik 
rezervni 
zarur 
xarajatning 
yoki uning bir qismini 
uchun boshqa tomonga murojaat etishi 
mumkin (masalan, 
shartnomalari, shartnomaning zararlar qoplanishi 
shartlari yoki mol yetkazib beruvchilarning kafolatlari yordamida). 
Boshqa tomon tadbirkorlik 
tomonidan 
summalarni qoplashi yoki 
bevosita 
mumkin.
Aksariyat hollarda tadbirkorlik 
belgilangan summaning butun qismi 
uchun javobgar 
qoladi, shuning uchun tadbirkorlik 
butun summani 
keladi, agar uchinchi tomon qandaydir sababga 
olmasa. Bunday holatda, rezerv majburiyatning 
summasida tan olinishi 
kerak, va tadbirkorlik 
majburiyatni 
qoplash summasi olinishi 
aslida aniq bulganida, kutilayotgan qoplash summasi 
alohida aktiv tan 
olinadi. 
hollarda, uchinchi tomon qoplash summasini 
olmaganida 
tadbirkorlik 
chiqiladigan xarajatlar uchun javobgar 
. Bunday 
holatda tadbirkorlik 
ushbu xarajatlar uchun majburiyatga ega 
va 
ularni rezervga kiritmaydi.
Rezervlar har hisobot davri oxirida qayta 
chiqilishi kerak va ularga joriy 
eng 
baholashni aks ettirish maqsadida tuzatish kiritilishi kerak. 
Majburiyatni 
uchun iqtisodiy nafni mujassamlashtirgan resurslar chiqib 
ketishi talab etilishi ehtimoli endilikda mavjud 
, rezerv 
xarajatlar 
teskari provodka bilan qayta tiklanishi kerak.
Diskontlash 
, rezervning balans qiymati vaqt 
aks ettirish 
maqsadida har bir davrda 
. Bu 
qarzlar 
xarajatlar 
sifatida tan olinadi.
Rezervdan faqatgina ushbu rezerv dastlab qaysi xarajatlar 
tan olingan 
, 
xarajatlar uchun foydalanish kerak. 
Dastlab tan olingan rezervga tegishli 
xarajatlargina, uning hisobidan 
qoplanishi kerak. Xarajatlarni dastlab boshqa maqsad uchun tan olingan rezerv 
hisobidan qoplash ikkita farqlanadigan hodisaning 
yashiradi. 
Rezervlar kelgusi operatsion zararlar 
tan olinmasligi kerak.
Kelgusi operatsion zararlarning kutilishi muayyan operatsion aktivlar 
qadrsizlangan 
mumkinligining belgisidir. Tadbirkorlik 
ushbu 
aktivlarni qadrsizlanishga BHXS 36