Standartlari

haqqoniy qiymat xeji
: tan olingan aktivning yoki majburiyatning yoki tan 
olinmagan 
kelishuvning, yoki bunday aktivning, majburiyatning yoki 
kelishuvning aniqlanadigan qismining, haqqoniy qiymatidagi 
duchorlik 
riskining xeji 
, u muayyan riskga tegishli 
va foyda yoki zararga 
etishi mumkin.
(b) 
pul oqimi xeji
: pul oqimlaridagi 
duchorlik riskining 
xeji 
, u - tan olingan aktiv yoki majburiyat (masalan 
foizli qarz 
yicha barcha yoki ayrim kelgusi foiz 
) yoki yuqori ehtimolli 
rejalashtirilgan operatsiya bilan 
muayyan riskga tegishli 
va - foyda 
yoki zararga 
etishi mumkin.
(v) 
xorijdagi 
sof investitsiyaning xeji, 
bunda BHXS 21 da 
.
kelishuv 
xorijiy valyuta riskining xeji haqqoniy qiymat xeji 
sifatida yoki pul oqimi xeji sifatida hisobga olinishi mumkin. 
Xejlash aloqasi xej hisobi sifatida tasniflanadi, faqatgina agarda quyidagi barcha 
shartlar qanoatlantirilsa.
(a) 
xej boshlanishida, xejlash aloqasining va tadbirkorlik 
xejni 
amalga oshirish 
riskni boshqarish maqsadi va strategiyasining rasmiy 
belgilangan va hujjatlashtirilgan 
. Ushbu hujjatlashtirish xejlash instrumentini, 
xejlangan modda yoki operatsiyani, xejlanadigan risk xususiyatini va tadbirkorlik 
xejlangan moddaning haqqoniy qiymatidagi yoki xejlangan riskga tegishli pul 
oqimlaridagi 
duchorlikni 
qoplash 
xejlash 
instrumentining samaradorligini qanday baholashini aniqlashni 
ichiga oladi. 
(b) 
Muayyan xejlash aloqasi 
dastlabki hujjatlashtirilgan riskni 
boshqarish strategiyasiga mos tarzda, xej xejlangan riskga tegishli haqqoniy 
qiymatdagi yoki pul oqimlaridagi 
arishlarni 
qoplashga erishishda yuqori 
samarador 
kutiladi. 
(v) 
Pul oqimi xejlarida, xejning predmeti 
rejalashtirilgan operatsiya 
yuqori ehtimolli 
shart va yakuniy bosqichda foyda yoki zararga 
etishi 
mumkin 
pul oqimlarining 
nisbatan duchorlikni aks ettirishi shart. 
(g) 
Xejning samaradorligi ishonchli baholanishi mumkin, 
xejlangan 
riskga tegishli xejlangan moddaning haqqoniy qiymati yoki pul oqimlari bilan xejlash 
instrumentining haqqoniy qiymati ishonchli baholanishi mumkin. 
(d) 
Xej ukluksiz baholanib, u xej belgilangan moliyaviy hisobot davrlari 
mobaynida yuqori samarador 
uchun aniqlanadi. 
Haqqoniy qiymat xejlari 
Agarda haqqoniy qiymat xeji davr mobaynida u quyidagicha hisobga 
olinishi lozim:
(a) 
xejlash instrumentini haqqoniy qiymatda (derivativ xejlash instrumenti 
uchun) yoki BHXS 21 ga muvofiq baholangan uning balans qiymatining xorijiy 
valyuta qismini (noderivativ xejlash instrumenti uchun) qayta baholashdan yuzaga 
keladigan foyda yoki zarar foyda yoki zarar tarkibida tan olinishi lozim; va 
(b) 
xejlangan riskga tegishli xejlangan modda 
foyda yoki zarar 

---

215 
xejlangan moddaning balans qiymatini 
va foyda yoki zarar tarkibida tan 
olinishi lozim. Bu 
, agarda xejlangan modda tannarxda baholangan 
. 
Moliyaviy aktivlar yoki moliyaviy majburiyatlar portfelining qismi 
foiz stavkasi riskining haqqoniy qiymat xejida foyda yoki zararni quyidagicha aks 
ettirish orqali qanoatlantirilishi mumkin:
(a) 
xejlangan modda aktiv 
qayta narxlash davrlari uchun, aktivlar 
ichidagi bitta ajratilgan qator moddasi; yoki 
(b) 
xejlangan modda majburiyat 
qayta narxlash davrlari uchun, 
majburiyatlar ichidagi bitta ajratilgan qator moddasi. 
(a) va (b) da keltirilgan ajratilgan qator moddalari moliyaviy aktivlar yoki 
moliyaviy majburiyatlar aks ettirilgan qatorlar tagida aks ettirilishi lozim. Ushbu qator 
moddalarida kiritilgan summalar moliyaviy holat 
hisobotdan chiqarib 
tashlanishi lozim, qachonki ular tegishli 
aktivlar yoki majburiyatlar hisobdan 
chiqarilsa. 
Agarda faqatgina xejlangan moddaga tegishli muayyan risklar xejlangan 
, 
xejlangan riskga tegishli 
xejlangan moddaning haqqoniy qiymatidagi tan 
olingan 
MHXS 9 da belgilangandek tan olinadi.
Tadbirkorlik 
xej hisobini prospektiv tarzda 
lozim, agarda:
(a) 
xejlash instrumentining muddati tugasa yoki u sotilsa, bekor qilinsa yoki 
amalga oshirilsa (ushbu maqsad uchun, xejlash instrumentini boshqa xejlash 
instrumenti orqali almashtirish yoki muddatini uzaytirish xejlash instrumentining 
muddati tugashini yoki u bekor qilinishini anglatmaydi, agarda bunday almashtirish 
yoki muddatini uzaytirish tadbirkorlik 
hujjatlashtirilgan xejlash 
strategiyasining qismi 
); 
(b) 
xej hisobining mezonlarini bundan buyon qanoatlantirmasa; yoki 
(v) 
tadbirkorlik 
belgilashni bekor qiladi. 
Effektiv foiz usuli 
xejlangan moliyaviy instrumentning balans 
qiymatiga (yoki foiz stavkasi riski 
portfel xeji holatida, yuzaga keladigan har 
qanday tuzatish amortizatsiya qilish orqali foyda yoki zararga olib borilishi lozim. 
Amortizatsiyalash tuzatish 
bilan boshlanishi mumkin va xejlangan 
moddaning xejlanadigan riskga tegishli uning haqqoniy qiymatidagi 
tuzatilishi 
kechiktirmasdan 
boshlanishi 
lozim. 
Tuzatish 
amortizatsiyalash boshlanadigan sanadagi qayta hisoblangan effektiv foiz stavkasiga 
asoslanadi. Biroq, moliyaviy aktivlar yoki moliyaviy majburiyatlar portfeli 
foiz stavkasi riskining haqqoniy qiymat xeji holatida (va faqat bunday xejda), agarda 
qayta hisoblangan effektiv foiz stavkasi orqali amortizatsiyalash amaliy imkonsiz 
, tuzatish bir tekis maromda amortizatsiyalanishi lozim. Tuzatish moliyaviy 
instrumentning 
qadar yoki, foiz stavkasi riski 
portfel xeji 
holatida, tegishli qayta narxlash davrining tugashiga qadar 
amortizatsiyalanishi 
lozim.
Qachonki tan olinmagan 
kelishuv xejlangan modda sifatida belgilansa, 
xejlangan riskga tegishli 
kelshuvning haqqoniy qiymatidagi keyingi 
foyda yoki zararda tan olingan mos ravishdagi foyda yoki zarar bilan birga 
aktiv yoki majburiyat sifatida tan olinadi. Xejlash instrumentining haqqoniy 
qiymatidagi 
ham foyda yoki zararda tan olinadi.

---

216 
Qachonki tadbirkorlik 
haqqoniy qiymat xejida xejlangan modda 
aktiv sotib olish yoki majburiyatni tan olish 
kelishuvni 
imzolasa, tadbirkorlik 
kelishuvni bajarishi natijasida yuzaga keladigan 
aktiv yoki majburiyatning dastlabki balans qiymati shunday maqsadda 
, 
bunda u moliyaviy holat 
hisobotda tan olingan xejlangan riskga tegishli 
kelishuvning haqqoniy qiymatidagi 
ichiga oladi. 
Agarda pul oqimi xeji davr mobaynida quyidagicha hisobga olinishi lozim:
(a) 
samarali xej deb aniqlangan xejlash instrumenti 
foyda yoki 
zararning qismi boshqa umumlashgan daromadda tan olinishi lozim; va 
(b) 
xejlash instrumenti 
foyda yoki zararning samarasiz qismi foyda 
yoki zararda tan olinishi lozim. 
Yanada aniqroq qilib, pul oqimi xeji quyidagicha hisobga olinadi:
(a) 
kapitalning xejlangan modda bilan 
alohida qismi quyidagilarning 
(mutlaq summalarda): 
- 
xej boshlanishidan buyon xejlash instrumenti 
foyda 
yoki zarar; va 
- 
xej boshlanishidan buyon xejlangan modda 
kutilgan kelgusi pul 
oqimlarining haqqoniy qiymatidagi (keltirilgan qiymatidagi) 
; 
(b) 
xejlash instrumenti yoki uning belgilangan qismi (qaysiki samarasiz xej) 
har qanday qoldiq foyda yoki zarar foyda yoki zarar tarkibida tan olinishi 
lozim; va 
(v) 
agarda tadbirkorlik 
ning muayyan xejlash aloqasi 
hujjatlashtirilgan riskni boshqarish strategiyasi xej samaradorligini baholashda xejlash 
instrumenti 
foyda yoki zararning yoki tegishli pul oqimlarining 
qismini inobatga olmasa foyda yoki zararning ushbu inobatga olinmagan qismi MHXS 
9 ga muvofiq tan olinadi. 
Agarda rejalashtirilgan operatsiyaning xeji keyinchalik moliyaviy aktiv yoki 
moliyaviy majburiyatni tan olinishiga olib kelsa, umumlashgan daromadda tan olingan 
tegishli foyda yoki zararlar qayta tasniflashning 
sifatida kapitaldan foyda 
yoki zararga shunday davrda yoki davrlarda olib borilishi (qayta tasniflanishi) lozimki, 
bunda ushbu davr yoki davrlar mobaynida xejlangan rejalashtirilgan pul oqimlari 
foyda yoki zararga 
etadi (masalan, foizli daromad yoki foizli xarajat tan olingan 
davrlar). Biroq, agarda tadbirkorlik 
boshqa umumlashgan daromadda tan 
olingan zararning barchasi yoki qismi bir yoki undan ortiq kelgusi davrlarda 
tiklanmasligini 
tutsa, u foyda yoki zararda qayta tasniflashning 
sifatida tiklanishi kutilmagan summani qayta tasniflashi lozim.
Agarda rejalashtirilgan operatsiyaning xeji keyinchalik nomoliyaviy aktiv yoki 
nomoliyaviy majburiyatni tan olinishiga olib kelsa, yoki rejalashtirilgan operatsiya 
nomoliyaviy aktiv yoki nomoliyaviy majburiyat uchun haqqoniy qiymat xeji hisobi 
kelishuvga aylansa, tadbirkorlik 
quyidagi (a) yoki (b) ni 
qabul qilishi lozim:
(a) 
umumlashgan daromadda tan olingan tegishli foyda yoki zararlarni qayta 
tasniflashning 
sifatida foyda yoki zararga shunday davrda yoki 
davrlarda olib borilishi (qayta tasniflashi) lozimki, bunda ushbu davr yoki davrlar 
mobaynida xejlangan rejalashtirilgan pul oqimlari foyda yoki zararga 
etadi 

---

217 
(masalan, eskirish xarajati yoki sotuvlar tannarxi tan olingan davrlar). Biroq, agarda 
tadbirkorlik 
boshqa umumlashgan daromadda tan olingan zararning barchasi 
yoki qismi bir yoki undan ortiq kelgusi davrlarda tiklanmasligini 
da tutsa, u foyda 
yoki zararda qayta tasniflashning 
sifatida tiklanishi kutilmagan summani 
qayta tasniflashi lozim.
(b) 
u umumlashgan daromadda tan olingan tegishli foyda yoki zararlarni 
chiqarib tashlaydi va ularni aktivning yoki majburiyatning dastlabki tannarxiga yoki 
boshqa balans qiymatiga kiritadi. 
Tadbirkorlik 
(a) yoki (b) ni 
hisob siyosati sifatida qabul qilishi 
lozim va uni bir 
barcha xejlarga nisbatan 
lozim.
Pul oqimi xejlaridan boshqa pul oqimi xejlarida, boshqa umumlashgan 
daromadda tan olingan summalar qayta tasniflashning 
sifatida kapitaldan 
foyda yoki zararga shunday davrda yoki davrlarda qayta tasniflanishi lozimki, bunda 
ushbu davr yoki davrlar mobaynida xejlangan rejalashtirilgan pul oqimlari foyda yoki 
zararga 
etadi (masalan, rejalashtirilgan sotuv sodir 
).
Quyidagi holatlarning birortasida tadbirkorlik xej hisobini prospektiv tarzda 
lozim:
(a) 
Xejlash instrumenting muddati tugasa yoki u sotilsa, bekor qilinsa yoki 
amalga oshirilsa (ushbu maqsad uchun, xejlash instrumentini boshqa xejlash 
instrumenti orqali almashtirish yoki muddatini uzaytirish muddat tugashini yoki 
xejlash instrumetining bekor qilinishini anglatmaydi, agarda bunday almashtirish yoki 
muddatini 
uzaytirish 
tadbirkorlik 
hujjatlashtirilgan 
xejlash 
strategiyasining qismi 
). Bunday holatda, xej amalda 
davrdan boshlab 
boshqa umumlashgan daromadda tan olingan xejlash instrumenti 
foyda yoki zarar rejalashtirilgan operatsiya sodir 
qadar kapital tarkibida 
ajratilgan holda qolishi lozim. (b) 
Xej bundan buyon xej hisobining mezonlarini 
qanoatlantirmaydi. Bunday holatda, xej amalda 
davrdan boshlab boshqa 
umumlashgan daromadda tan olingan xejlash instrumenti 
foyda 
yoki zarar rejalashtirilgan operatsiya sodir 
qadar kapital tarkibida ajratilgan 
holda qolishi lozim.
(v) 
Rejalashtirilgan operatsiyaning bundan buyon sodir 
kutilmaydi va 
bunday holatda xej amalda 
davrdan boshlab boshqa umumlashgan daromadda 
tan olingan xejlash instrumenti 
har qanday tegishli 
foyda yoki zarar 
qayta tasniflashning 
sifatida kapitaldan foyda yoki zararga olib borilishi 
(qayta tasniflanishi) lozim. (g) Tadbirkorlik 
xejni belgilashni bekor qiladi. 
Rejalashtirilgan operatsiya xejlarida, xej amalda 
davrdan boshlab boshqa 
umumlashgan daromadda tan olingan xejlash instrumenti 
foyda 
yoki zarar rejalashtirilgan operatsiya sodir 
qadar yoki uning sodir 
bundan buyon kutilmasligiga qadar kapital tarkibida alohida modda 
qolishi 
lozim. Agarda operatsiyaning sodir 
bundan buyon kutilmasa, boshqa 
umumlashgan daromadda tan olingan 
foyda yoki zarar qayta tasniflashning 
sifatida kapitaldan foyda yoki zararga olib borilishi (qayta tasniflanishi) 
lozim.
Xorijdagi 
sof investitsiyaning xejlari, jumladan sof investtsiyaning 
qismi sifatida hisobga olingan monetar modda (BHXS 21) xeji, pul oqimi xejlariga 

---

218 
tarzda hisobga olinishi lozim:
(a) 
samarali xej deb aniqlangan xejlash instrumenti 
foyda yoki 
zararning qismi boshqa umumlashgan daromadda tan olinishi lozim; va 
(b) 
samarasiz qism foyda yoki zararda tan olinishi lozim. 
Boshqa umumlashgan daromadda tan olingan xejning samarali qismiga tegishli 
xejlash instrumenti 
foyda yoki zarar qayta tasniflashning 
ifatida kapitaldan foyda yoki zararga BHXS 21 ga muvofiq xorijdagi 
chiqib ketishida yoki qisman chiqib ketishida qayta tasniflanishi lozim.