Standartlari

BHXS (IAS
Valyuta kurslaridagi 
 
 
Tashkilot ikki usulda xorijdagi 
amalga oshirishi mumkin. U 
xorijiy valyutalardagi operatsiyalarni amalga oshirishi mumkin yoki u xorijdagi 
ega 
mumkin. Shu bilan birga, tashkilot 
moliyaviy 
hisobotlarini xorijiy valyutada taqdim etishi mumkin. Mazkur standartning maqsadi 
xorijiy valyutalardagi operatsiyalarni va xorijdagi 
qanday qilib moliyaviy 
hisobotlarda aks ettirishni hamda moliyaviy hisobotlarni taqdim qilish valyutasiga 
qanday 
belgilashdan iboratdir. 
Asosiy masalalar qaysi valyuta kurs(lar)idan foydalanish va moliyaviy 
hisobotlarda valyuta kurslaridagi 
qanday qilib taqdim etish 
hisoblanadi. 
Mazkur Standart quyidagi holatlarda 
lozim: 
(a) 
xorijiy valyutalardagi operatsiyalarni va qoldiqlarni hisobga olishda, 
bunda MHXS 
Moliyaviy instrumentlar
ning 
doirasidagi derivativ 
operatsiyalar va qoldiqlardan tashqari; 
(b) 
jamlash yoki ulushi 
hisobga olish usuli orqali tashkilotning 
moliyaviy hisobotlarida aks ettirilgan xorijdagi 
faoliyat natijalarini va 
moliyaviy holatini bir valyutadan boshqa valyutaga 
; va 
(v) 
tashkilotning faoliyat natijalarini va moliyaviy holatini taqdim qilish 
valyutasiga 
. 
Tashkilot faoliyat yuritadigan asosiy iqtisodiy muhit 
odatda u asosan pul 
ishlab topadigan va xarajat qiladigan muhit hisoblanadi. Tashkilot 
funktsional valyutasini aniqlashda quyidagi omillarni inobatga oladi:
(a) 
valyuta, qaysiki: 
- 
asosan tovarlar va xizmatlarning sotish narxlariga 
qiladi (bu 
hollarda uning tovarlari va xizmatlarining sotish narxlari belgilanadigan va hisob-
kitob qilinadigan valyuta 
); va 
- 
asosan raqobat shartlari va 
bazalari uning tovarlari va 

---

53 
xizmatlarining sotish narxlarini aniqlaydigan mamlakatning valyutasi. 
(b) 
tovarlar yoki xizmatlarni 
asosan ishchi kuchi, xom-ashyo 
va boshqa xarajatlarga 
qiladigan valyuta (bu 
hollarda bunday xarajatlar 
belgilanadigan va hisob-kitob qilinadigan valyuta 
). 
Quyidagi omillar ham tashkilotning funktsional valyutasining dalilini 
mumkin:
(a) moliyalashtirish faoliyatlaridan (
, qarz va kapital instrumentlar 
chiqarish) fondlar hosil qilinadigan valyuta. 
(b) operatsion faoliyatlaridan tushumlar odatda saqlanadigan valyuta. 
Tashkilot xorijdagi 
olinadigan yoki unga 
monetar 
moddaga ega 
mumkin. Hisob-kitob qilinishi yaqin kelajakda na 
rejalashtirilgan va na sodir 
ehtimoli mavjud modda, mohiyatan, tashkilotning 
ushbu xorijdagi 
sof investitsiyasining qismi 
. Bunday monetar 
moddalar uzoq muddatli debitorlik qarzlarini yoki kreditlarni 
z ichiga olishi 
mumkin. Ular savdo 
debitorlik qarzlarini va kreditorlik qarzlarini 
ichiga 
olmaydi.
Monetar moddaning asosiy jihati bu valyuta birliklarining 
yoki 
aniqlanadigan summasini olish huquqidir (yoki yetkazib berish majburiyatidir). 
Misollar quyidagilarni 
ichiga oladi: pul 
nafaqalar va 
boshqa xodimlarning daromadlari ; pul 
hisob-kitob qilinadigan rezervlar; 
majburiyat sifatida tan olingan pul 
dividendlar. Xuddi shuningdek, 
olinadigan (yoki yetkazib beriladigan) haqqoniy qiymat valyuta birliklarining 
yoki aniqlanadigan summasiga teng 
holatdagi tashkilotning 
ulushli instrumentlarining 
summasini yoki aktivlarning 
qiymatini olish (yoki yetkazib berish) shartnomasi monetar modda hisoblanadi. 
Aksincha, nomonetar moddaning asosiy jihati bu valyuta birliklarining 
yoki aniqlanadigan summasini olish huquqining (yoki yetkazib berish 
majburiyatining) mavjud 
. Misollar quyidagilarni 
ichiga oladi: 
tovarlar va xizmatlar uchun oldindan 
qiymatlar (masalan, ijara 
); 
gudvill; nomoddiy aktivlar; tovar-moddiy zahiralar; asosiy vositalar; va nomonetar 
aktivni yetkazib berish orqali hisob-kitob qilinadigan rezervlar. 
Xorijiy valyutadagi operatsiya xorijiy valyutada belgilangan yoki hisob-kitobni 
talab etadigan operatsiyadir, jumladan tashkilot quyidagilarni amalga oshirganda 
yuzaga keladigan operatsiyalardir:
(a) 
narxi xorijiy valyutada belgilangan tovarlar yoki xizmatlarni sotib olish 
yoki sotish; 
(b) 
yoki olinadigan qiymatlar xorijiy valyutada belgilangan 
holda, pul 
qarzga olish yoki qarzga berish; yoki 
(v) 
boshqa hollarda xorijiy valyutada belgilangan aktivlarni xarid qilish yoki 
chiqib ketishi, yoki majburiyatlarni hosil qilish yoki hisob-kitob qilish. 
Xorijiy valyutadagi operatsiya, funktsional valyutada dastlabki tan olinishida, 
xorijiy valyutadagi qiymatga operatsiya sanasidagi funktsional valyuta bilan xorijiy 
valyuta 
dagi spot valyuta kursini 
holda qayd qilinishi lozim. 
Operatsiya sanasi operatsiya MHXSlarga muvofiq dastlabki tan olish mezonini 

---

54 
qanoatlantirgan sanadir. Amaliy sabablar uchun, operatsiya sanasidagi kursga 
yaqinroq kurs 
hollarda foydalaniladi, masalan, hafta yoki oy uchun 
kurs 
ushbu davr mobaynida sodir 
har bir xorijiy valyutadagi barcha 
operatsiyalar uchun foydalanilishi mumkin. Biroq, agarda valyuta kurslari ahamiyatli 
tarzda tebransa, davr uchun 
kursdan foydalanish 
. 
Har bir hisobot davri oxirida:
(a) 
xorijiy valyutadagi monetar moddalar oxirgi kursdan foydalangan holda 
bir valyutadan boshqa valyutaga 
lozim; 
(b) 
xorijiy valyutada 
qiymat 
hisoblangan nomonetar 
moddalar operatsiya sanasidagi valyuta kursidan foydalangan holda bir valyutadan 
boshqa valyutaga 
lozim; va 
(v)xorijiy valyutada haqqoniy qiymat 
hisoblangan nomonetar 
moddalar haqqoniy qiymat baholangan sanasidagi valyuta kurslaridan foydalangan 
holda bir valyutadan boshqa valyutaga 
lozim. 
Monetar moddalarning hisob-kitobidan yoki monetar moddalarni davr 
mobaynida yoki oldingi moliyaviy hisobotlarda dastlabki tan olinishida foydalanilgan 
kurslardan boshqa kurslarda bir valyutadan boshqa valyutaga 
yuzaga 
keladigan kurs farqlari foyda yoki zararda ular yuzaga kelgan davrda tan olinishi 
lozim. 
Qachonki nomonetar modda 
foyda yoki zarar boshqa umumlashgan 
daromadda tan olinsa, ushbu foyda yoki zararning har qanday valyuta qismi boshqa 
umumlashgan daromadda tan olinishi lozim. Aksincha, qachonki nomonetar modda 
foyda yoki zarar foyda yoki zararda tan olinsa, ushbu foyda yoki zararning 
har qanday valyuta qismi foyda yoki zararda tan olinishi lozim. 
Hisobot beruvchi tashkilotning xorijdagi 
sof investitsiyasining 
qismini tashkil etadigan monetar moddadan yuzaga keladigan kurs farqlari, 
inobatga olib, hisobot beruvchi tashkilotning alohida moliyaviy 
hisobotlaridagi yoki xorijdagi 
alohida moliyaviy hisobotlaridagi foyda 
yoki zararda tan olinishi lozim. Xorijdagi 
va hisobot beruvchi tashkilotni 
ichiga olgan moliyaviy hisobotlarda (masalan, xorijdagi 
holatdagi jamlangan moliyaviy hisobotlar), bunday kurs farqlari dastlab boshqa 
umumlashgan daromadda tan olinishi lozim va sof investitsiyani chiqib ketishida 
kapitaldan foyda yoki zararda qayta tasniflanishi lozim.

Misol.
 

Kompaniya funktsional valyutasi sh.b. Kompaniya ishlab chiqarish 
uskunasini xorijiy hamkordan sotib olmoqda. Uskuna qiymati 100000 dollar. 1 
dekabr 20____ yilda kompaniya shartnoma shartiga 
oldindan 50% 
amalga oshirdi. 20 dekabrda kompaniya uskunani olib keldi. Uskunaning qolgan 
summasi 20____ yil yanvarda kompaniya tomonidan 
. 
Sh.b.ning dollarga nisbatan kursi sanalar 
quyidagicha: 
1 dekabr 20____ yilda 1.20 sh.b. 
20 dekabr 20____ yilda 1.22 sh.b.
31 dekabr 20____ yilda 1.23 sh.b. 
1 dekabr 20____ yildagi provodka: 
Dt Asosiy vositalarni sotib olish uchun avanslar (M1010) 60000 

---

55 
Kt Valyuta schyoti (M5200) 60000 
100000 x 50% x 1.2 = 60000 sh.b. 
20 dekabr 20____ yildagi provodka: 
Dt Asosiy vositalar (M0100) 121000 
Kt Asosiy vositalarni sotib olish uchun avanslar (M1010) 60000 
Kt Mol yetkazib beruvchilarga 
schyotlar (M6010) 61000 
Asosiy vositalarni sotib olish uchun mol yetkazib beruvchilarga avanslar 
nomonetar moddalar hisoblanadi va shu sababli xorijiy valyutadagi 
uni 
almashtirish kursi 
tarixiy qiymatda aks ettiriladi. 
31 dekabr 20____ yildagi provodka: 
Dt Valyuta kursi farqidan zarar (M9620) 500 
Kt Mol yetkazib beruvchilarga 
schyotlar (M6010) 500 
10000 x 50% x (1.23-1.22) = 500 sh.b. 
Mol yetkazib beruvchilarga 
schyotlar monetar moddalar 
hisoblanadi va shu sababli xorijiy valyutadagi 
uni yopiladigan kursi 
qiymatda aks ettiriladi. 
Tashkilot 
moliyaviy hisobotlarini har qanday valyutada (yoki 
valyutalarda) taqdim etishi mumkin. Agarda taqdim qilish valyutasi tashkilotning 
funktsional valyutasidan farq qilsa, u 
faoliyat natijalarini va moliyaviy 
holatini taqdim qilish valyutasiga 
. Masalan, guruh turli funktsional 
valyutalarga ega alohida tashkilotlaridan iborat 
, har bir tashkilotning faoliyat 
natijalari va moliyaviy holati umumiy valyutada ifodalanadi va buning natijasida 
jamlangan moliyaviy hisobotlar taqdim etilishi mumkin.
Funktsional valyutasi giperinflyatsiya iqtisodiyotining valyutasi 
tashkilotning faoliyat natijalari va moliyaviy holati quyidagi tartiblardan foydalangan 
holda boshqa taqdim qilish valyutasiga 
lozim:
(a) 
taqdim etiladigan har bir moliyaviy holat 
hisobot uchun 
aktivlar va majburiyatlar (
, jumladan qiyosiy 
) ushbu moliyaviy 
holat 
hisobot sanasidagi oxirgi kursda 
lozim; 
(b) 
foyda yoki zarar va boshqa umumlashgan daromadni aks ettiradigan har 
bir hisobot uchun daromad va xarajatlar (y
, jumladan qiyosiy 
) 
operatsiyalar sanalaridagi valyuta kurslarida 
lozim; va 
(v) 
barcha natijaviy kurs farqlari boshqa umumlashgan daromadda tan 
olinishi lozim. 
Amaliy sabablar uchun, operatsiyalar sanalaridagi valyuta kurslariga yaqinroq 
kurs, masalan davr uchun 
kurs, 
hollarda daromad va xarajat 
moddalarini 
foydalaniladi. Biroq, agarda valyuta kurslari sezilarli tarzda 
tebransa, davr uchun 
kursdan foydalanish 
. 
Kurs farqlari quyidagilardan yuzaga keladi:
(a) 
daromad va xarajatlarni operatsiyalar sanalaridagi valyuta kurslarida va 
aktiv va majburiyatlarni oxirgi kurslarda 
. 
(b) 
sof aktivlarni oldingi oxirgi kursdan farq qiladigan oxirgi 
kursda 
. 
 
Funktsional valyutasi giperinflyatsiya iqtisodiyotining valyutasi 

---

56 
tashkilotning faoliyat natijalari va moliyaviy holati quyidagi tartiblardan foydalangan 
holda boshqa taqdim qilish valyutasiga 
lozim:
(a) 
barcha summalar (
aktivlar, majburiyatlar, kapital moddalar, 
daromad va xarajatlar, jumladan qiyosiy 
) moliyaviy holat 
eng yaqin hisobot sanasidagi oxirgi kursda 
lozim, bundan quyidagi 
mustasno 
(b) 
summalar nogiperinflyatsiya iqtisodiyotining valyutasiga 
, 
qiyoslanuvchan summalar summategishli 
yilning moliyaviy hisobotlarida joriy 
yil summalarisumma sifatida taqdim etilgan summalar summa 
lozim (
narx darajasidagi keyingi 
yoki valyuta kurslaridagi keyingi 
). 
Tashkilot quyidagilarni ochib berishi lozim: 
(a) 
foyda yoki zararda tan olingan kurs farqlarining summasi, bunda MHXS 
9 ga muvofiq foyda yoki zarar orqali haqqoniy qiymatda baholangan moliyaviy 
instrumentlardan yuzaga keladigan kurs farqlaridan tashqari; va 
(b)
boshqa umumlashgan daromadda tan olingan va kapitalning alohida tarkibiy 
qismida 
sof kurs farqlari, shu bilan birga bunday kurs farqlari summasining 
davr boshidagi va oxiridagi solishtirmasi.