Standartlari

2-misol. 
Kompaniya 2011 yil 1 oktyabrda qiymati 900000 sh.b. 
sanoat 
qurdi. Foydali muddati 15 yil. Qoliq qiymati 
. Bu binoga kompaniya 
chiziqli amrtizatsiya usulini 
. Har ikki yilda binoni texnik 
kerak, texnik 
xarajatlari 72000 sh.b. bino tannarxiga kiritilgan.
Kompaniya amortizatsiya hisoblashda ikkita alohida foydali muddati turli 
komponentni hisobga oladi A komponent foydali muddati 15 yil, qiymati 
82800 sh.b. (90000-
V komponent foydali muddati 2 yil, qiymati 72000 
sh.b. 1 oktyabr 2014 yilgacha 2 yil davomida kompaniya har oyda 7600 sh.b. 
(828000/15x1/12)+(72000/2x1/12) amortizatsiya hisoblaydi. Kelgusi texnik 
xarajat asosiy vosita tannarxiga kiritiladi. 
Aktivni tan olish mezonlariga mos keladigan asosiy vosita 
tannarx 
b
baholanishi lozim.
Asosiy vositaning tannarxi quyidagilardan tashkil topadi:
(a) savdo chegirmalarini va imtiyozlarini chegirgan holda, uning xarid narxi, 
jumladan import bojlari va sotib olish bilan 
qoplanmaydigan soliqlar. 
(b) aktivni undan tadbirkorlik 
rahbariyati tomonidan 
holda foydalanish uchun zarur 
joy va holatiga olib kelish bilan 
bevosita xarajatlar. 
(v) tadbirkorlik 
tovar-moddiy zaxiralar yaratish bilan 
maqsadlarda qandaydir 
sotib olish yoki undan qandaydir davr 
mobaynida foydalanish paytida 
zimmasiga oladigan asosiy vosita 
demontaj va 
qilish xamda u egallagan yer uchastkasida tabiy resurslarni qayta 
tiklash xarajatlarining boshlan
bahosi aktivni demontaj qilish va olib tashlash 
hamda u joylashgan maydondagi tabiiy resurslarni qayta tiklash bilan 
xarajatlarning daslabki baholanishi, agar tadbirkorlik 
bular 
majburiyatga aktiv sotib olinganida yoki undan 
davr mobaynida tovar-
moddiy qimmatliklarni ishlab chiqarish bilan 
maqsadlarda 
foydalanish natijasida ega 
. 
Quyidagilar bevosita xarajatlarga misollardir:
(a) 
asosiy vosita 
barpo etish (qurish) yoki sotib olish natijasida 
bevosita hosil 
hodimlarga haq 
xarajatlari (BHXS 19 
Xodimlarning daromadlari da keltirilganidek); 
(b) 
joyni tayyorlash xarajatlari; 
(v) 
etkazib berish va ortish-tushirish bilan 
xarajatlar; 
(g) 
va montaj 
xarajatlar; 
(d) 
aktivning 
ishlashini sinab 
xarajatlaridan aktivni tegishli 
joyga va holatga keltirish paytida ishlab chiqarilgan mahsulotni (uskunalarni 
sinovdan 
ishlab chiqarilgan mahsulotlar kabi) sotishdan olingan sof 

---

80 
tushumning ayirmasi; va 
(e) 
malakali xizmatlar uchun haqlar. 
Tadbirkorlik 
bir davr mobaynida tovar-moddiy 
zaxiralar ishlab chiqarish uchun foydalanishi oqibatida paydo 
demontaj qilish va olib tashlash xamda u egallagan yer maydonida tabiiy resurslarni 
qayta tiklash majburiyatlari 
xarajatlarga nisbatan BHXS 
Tovar-moddiy 
zaxiralar ni 
. BHXS 2 yoki BHXS 16 ga mos ravishda hisoblanadigan 
xarajatlar 
majburiyatlar BHXS 
Rezervlar, shartli majburiyatlar va 
shartli aktivlar ga mos ravishda tan olinadi va baholanadi.
Asosiy vositalar 
kirmaydigan xarajatlarga quyidagilar misol 
oladi:
(a) yangi ishlab chiqarish 
tashkil etish xarajatlari; 
(b) yangi maxsulot yoki xizmat turini tatbiq etish bilan 
xarajatlar (shu 
jumladan, reklama va marketing faoliyati xarajatlari); 
(v) tijoratni yangi joyga yoki mijozlarning yangi toifasiga moslashtirish bilan 
xarajatlar (shu jumladan, hodimlarni qayta tayyorlash xarajatlari); va 
(g) 
va boshqa umumiy ustama xarajatlar. 
Asosiy vositalar 
undan tadbirkorlik 
rahbariyati tomonidan 
holda foydalanish uchun zarur 
joy va holatiga keltirilganida bu 
balans qiymatiga 
xarajatlarning tan olinishi 
. Shu 
bois, 
foydalanish yoki uni boshqa joyga 
hosil 
xarajatlar shu 
balans qiymatiga kiritilmaydi. Masalan, quyidagi xarajatlar 
asosiy vositalar 
balans qiymatiga kiritilmaydi:
(a) 
rahbariyat tomonidan 
holda foydalanish uchun tayyor 
haligacha foydalanishga topshirilmagan yoki 
quvvatidan past 
darajada foydalanilganda hosil 
xarajatlar; 
(b) 
birlamchi operatsion zararlar, masalan 
yordamida ishlab 
chiqarilgan mahsulotga talab hosil 
davridagilar kabi; va 
(v) 
tadbirkorlik 
quvvatlarini qisman yoki 
qayta 
yoki 
qayta tashkil etish xarajatlari. 
Ayrim operatsiyalar asosiy vositalar 
qurish yoki barpo etish bilan 
, ammo bu 
undan tadbirkorlik 
rahbariyati tomonidan 
holda foydalanish uchun zarur 
joy va holatiga keltirish uchun 
zarur 
. Bu yordamchi operatsiyalar qurilish yoki barpo etish ishlari 
davomida yoki undan oldin 
berishi mumkin. Masalan, qurilish maydonidan 
qurilish ishlari boshlanishidan oldin avtostoyanka sifatida foydalanishdan foyda 
olinishi mumkin. Yordamchi operatsiyalar 
rahbariyat tomonidan 
holda foydalanish uchun zarur 
joy va holatiga keltirish uchun zarur 
sababli, yordamchi operatsiyalar bilan 
daromad va xarajatlar 
foyda yoki zararning tarkibida tan olinadi va daromad yoki xarajatlarning tegishli 
guruhlariga kiritiladi. 
usulida qurilgan aktivning tannarxi xuddi sotib olingan aktiv 
tannarxini aniqlash tamoyillarini 
orqali aniqlanadi. Agar tadbirkorlik 
aktivlarni 
asosiy faoliyati doirasida sotish uchun barpo etsa, 

---

81 
aktivning tannarxi sotish uchun qurilgan aktiv bilan bir xil 
(MHXS 2 ga 
qarang). Shu sababli, bu kabi tannarxlarni aniqlashda xar qanday ichki foyda ayirib 
tashlanadi. Shunga 
, aktivni 
usulida qurishda 
ortiq 
sarflangan material, mehnat, yoki boshqa resurslar xarajati aktivning tannarxiga 
kiritilmaydi. BHXS 
Qarzlar 
xarajatlar
foizlarni 
usulida 
qurilgan asosiy vositalar balans qiymatining bir qismi sifatida tan olish mezonlarini 
belgilab beradi.