Standartlari

6- misol. 
1 iyul 2011 yilda kompaniya 2 mln. sh.b. ga bino sotib oldi. Foydalanish 
muddati 40 yil. Qoldiq qiymati 
. 
chiziqli usulda amortizatsiya hisoblaydi 
va qayta baholash modeli 
hisobga oladi. Qayta baholashda 
amortizatsiya 
yalpi balans qiymatidan hisobdan chiqariladi. 
Uch yil davomida binoning 31 dekabr holatiga qayta baholash qiymati: 
2011 yil 31 dekabr 2106000 sh.b. 
2012 yil 31 dekabr 1900000 sh.b. 
2013 yil 31 dekabr 1924000 sh.b. 
2011 yil 
Olti oyda 
amortizatsiya summasi: 2000000/40x6/12=25000 sh.b. 
Dt 
amortizatsiya bino (M0220) 25000 
Kt Asosiy vositalar bino (M0120) 25000 
Qayta baholashgacha binoning balans qiymati (2011 yil 31 dekabr): 
2000000-25000= 1975000 sh.b. 
Balans qiymatini qayta baholash (2011 yil 31 dekabr): 
Dt Asosiy vosita (M0120) 131000 
Kt Asosiy vositalarni qayta baholash 
zaxira (M8510, M8010) 
131000 
(2106000-1975000)=131000 sh.b. 
Qayta baholashdan 
binoning balans qiymati (20x1 yil 31 dekabr): 
2106000 sh.b. 
2012 yil 
Yillik
amortizatsiya summasi: 2000000/39=54000 sh.b. 
Dt 
amortizatsiya bino (M0220) 54000 
Kt Asosiy vositalar bino (M0120) 54000 
Qayta baholashgacha binoning balans qiymati (2012 yil 31 dekabr): 
2106000-54000= 2052000 sh.b. 
Balans qiymatini qayta baholash (2012 yil 31 dekabr): 
Dt Asosiy vositalarni qayta baholash 
zaxira (M8510, M8010) 131000 
Dt Nomoliyaviy aktivlar qadrsizlanishidan zarar (M9440) 21000 
Kt Asosiy vosita (M0120) 131000 
Kt Asosiy vositalarni qadrsizlanishidan zarar (M0330) 21000 
2052000-1900000=152000-131000=21000 sh.b. 
Qayta baholashdan 
binoning balans qiymati (2012 yil 31 dekabr):
1900000 sh.b. 
2013 yil 
Yillik
amortizatsiya summasi: 1900000/38=50000 sh.b. 
Dt 
amortizatsiya bino (M0220) 50000 
Kt Asosiy vositalar bino (M0120) 50000 

---

86 
Qayta baholashgacha binoning balans qiymati (2013 yil 31 dekabr): 
1900000-50000= 1850000 sh.b. 
Balans qiymatini qayta baholash (2013 yil 31 dekabr): 
Dt Asosiy vositalar bino (M0120) 53000 
Dt Asosiy vositalar qadrsizlanishi 
jamlangan zarar (M0330) 21000 
Kt Asosiy vositani qayta baholash 
zaxira (M8510, M8010) 
53000 
Kt Qadrsizlanish 
zararni reversirlash (M9440) 21000 
1924000-1850000=74000-21000=53000 sh.b. 
Qayta baholashdan 
binoning balans qiymati (2013 yil 31 dekabr): 
1924000 sh.b. 
Asosiy vosita 
qandaydir qismining tannarxi ushbu 
umumiy tannarxiga nisbatan katta 
, bunday har bir qism 
eskirish 
alohida hisoblanishi kerak.
Tadbirkorlik 
asosiy vosita 
dastlab tan olingan 
summani uning katta 
qismlari 
taqsimlaydi va bunday har bir qism 
eskirishni alohida hisoblaydi. Masalan, samolyotning korpusi va motori 
eskirishni alohida hisoblash 
mumkin, bu samolyot 
tadbirkorlik 
yoki moliyaviy ijaraga olinganligidan 
nazar. Shunga 
, agar tadbirkorlik 
asosiy vositalarni operativ 
ijaraga berish uchun sotib olsa va ushbu operativ ijarada u ijaraga beruvchi 
hisoblansa, ijaraning bozor sharoitlariga nisbatan ijobiy yoki salbiy shartlariga 
tegishli 
va ushbu aktivning tannarxida aks ettirilgan alohida summalar 
eskirishni alohida hisoblash 
mumkin. 
Asosiy vosita 
katta qismi 
foydali xizmat muddati va 
eskirishni hisoblash usuli ushbu aktivning boshqa katta qismi 
foydali xizmat 
muddati va eskirishni hisoblash usuli bilan bir xil 
mumkin. Bunday qismlar 
eskirish xarajatlarini aniqlash maqsadida guruhlanishi mumkin. 
Tadbirkorlik 
asosiy vosita 
ayrim qismlari 
eskirishni alohida hisoblaganida, u ushbu aktivning qolgan qismi 
ham 
eskirishni alohida hisoblaydi. Qolgan qismi alohida katta 
qismlardan
iborat 
. Agar tadbirkorlik 
ushbu qismlardan foydalanish rejalari 
, 
qolgan qismi 
eskirishni hisoblash uchun uning 
qismlaridan foydalanish tarzini yoki foydali xizmat muddatini 
aks ettiradigan 
taxminiy hisoblash usullaridan foydalani zarur 
mumkin 
Tadbirkorlik 
asosiy vosita 
tannarxi ushbu 
umumiy tannarxiga nisbatan katta 
qismlar 
cha eskirishni alohida 
hisoblashga qaror qilishi mumkin. 
Har bir davr uchun eskirish xarajatlari, ular boshqa aktivning balans qiymatiga 
, foyda yoki zarar tarkibida tan olinishi kerak. 
Eskirish xarajatlari odatda foyda yoki zarar tarkibida tan olinadi. Biroq, 
, aktivda mujjasamlashtirilgan kelgusi iqtisodiy naf boshqa aktivlarga ishlab 
chiqarish jarayonida 
. Bunday holatda, eskirish xarajatlari boshqa aktivlar 
tannarxining bir qismini tashkil etadi va uning balans qiymatiga 
. Masalan, 

---

87 
ishlab chiqarish zavodining va asbob-uskunaning eskirishi tovar-moddiy zahiralarini 
qayta ishlash qiymatiga kiritiladi (BHXS 2 ga qarang). Shunga 
, tajriba-
konstruktorlik ishlab chiqishda foydalanilgan asosiy vositalarning eskirishi MHXS 38 
Nomoddiy aktivlar ga muvofiq nomoddiy aktivning tannarxida hisobga olinishi 
mumkin.
Aktivning eskirish hisoblanadigan qiymati sistematik tarzda uning foydali 
xizmat muddati davomida taqsimlanishi kerak. 
Aktivning tugatish qiymati va foydali xizmat muddati kamida har moliyaviy 
yilning oxirida qayta 
chiqilishi kerak va, kutishlar oldingi baholashlardan farq 
qilsa, 
(lar) buxgalteriya hisobi maqsadida baholashdagi 
sifatida 
MHXS 
Hisob siyosatlari, buxgalteriya hisobi maqsadida baholashdagi 
va xatolar ga muvofiq hisobga olinishi kerak.
Eskirish xattoki aktivning haqqoniy qiymati uning balans qiymatidan 
ham tan olinadi, agar aktivning tugatish qiymati uning balans qiymatidan 
oshmaydigan 
. Aktivning 
va unga texnik xizmat 
u 
eskirish hisoblanishi zaruratini inkor qilmaydi.
Aktivning eskirish hisoblanadigan qiymati uning tugatish qiymati 
chegirilganidan 
aniqlanadi. Amaliyotda, aktivning tugatish qiymati 
katta 
va shu bois eskirish hisoblanadigan qiymatni hisoblashda ahamiyatli 
. 
Aktivning tugatish qiymati aktivning balans qiymatiga teng 
yoki undan 
oshgan summagacha 
mumkin. Bunday holatda, aktivning eskirish 
summasi nolga teng 
, agar uning tugatish qiymati keyinchalik aktivning balans 
qiymatidan past 
summagacha kamaymasa. 
Aktiv 
eskirish hisoblanishi ushbu aktiv foydalanish uchun yaroqli va 
mavjud 
boshlanadi, 
u rahbariyat tomonidan 
holda 
foydalanish uchun zarru 
joy va holatiga keltirilganida. Aktiv 
eskirish hisoblanishi aktiv MHXS 5 ga muvofiq sotish uchun 
sifatida 
tasniflangan (lekin sotish uchun 
sifatida tasniflangan chiqib ketish 
guruhiga kiritilgan) sana va aktiv hisobdan chiqarilgan sanadan qaysi biri ertaroq 
keladigan 
, 
sanada 
kerak. Shuning uchun, eskirish 
hisoblanishi aktiv 
qolganida yoki faol foydalanishdan chiqarilganida, toki 
aktiv 
eskirish hisoblanmaguncha, 
. Biroq, eskirishni 
hisoblashning ishlab chiqarish birliklari usulida ishlab chiqarish 
tufayli 
eskirish summasi nolga teng 
mumkin. 
Aktivda mujassamlashtirilgan kelgusi iqtisodiy nafni tadbirqorlik 
asosan undan foydalanish orqali 
. Biroq, boshqa omillar, masalan texnik 
yoki tijorat eskirish yoki aktiv 
turganida jismoniy eskirish 
ushbu 
aktivdan olinishi mumkin 
iqtisodiy nafning kamayishiga olib keladi. Buning 
natijasida, aktivning foydali xizmat muddatini aniqlashda quyidagi barcha omillar 
hisobga olinadi:
(a) aktivdan 
foydalanish. Foydalanish aktivning hisoblangan 
quvvati yoki fizik mahsuldorligi asosida aniqlanishi mumkin. 
(b) aktiv foydalanadigan smenalar soni, uni 
va texnik xizmat 

---

88 
dasturi, aktiv 
turganida unga texnik xizmat 
kabi 
operatsion omillarga 
kutilgan jismoniy eskirish. 
(v) ishlab chiqarishdagi 
yoki takomillashtirishlar, yoki aktiv 
foydalanalishida ishlab chiqarilayotgan mahsulot yoki 
xizmatga 
bozor talabi 
natijasida texnik yoki tijorat eskirish. 
(g) aktivdan foydalanishga 
yuridik yoki shunga 
cheklovlar, masalan tegishli ijara kelishuvlari muddatining tugashi sanalari. 
Aktivning foydali xizmat muddati aktivning tadbirkorlik 
uchun 
kutilgan foydaliligi nuqtai nazaridan aniqlanadi. Tadbirkorlik 
aktivlarni 
boshqarish siyosati aktivlar chiqib ketishini maxsus vaqtdan 
yoki aktivda 
mujassamlashtirilgan kelgusi iqtisodyi nafni 
qismi 
tutishi mumkin. Shuning uchun, aktivning foydali xizmat muddati uning 
iqtisodiy foydalanish muddatidan qisqaroq 
mumkin. Aktivning foydali 
xizmat muddatini baholash tadbirkorlik 
aktivlar bilan tajribasi 
asosida mulohaza qilgan holda amalga oshiriladi. 
Er va binolar bir biridan ajratilishi mumkin 
aktivlar va ular birgalikda 
sotib olingan 
alohida hisobga olinadi. Ayrim istisnolarni hisobga olgan 
holda, masalan chiqindilar uchun ajratiladigan yerlar sifatida ishlatiladigan karerlar 
va maydonlarni, yerning foydali xizmat muddati chegaralanmagan va shu bois uning 
eskirishi hisoblanmaydi. Binolarning foydali xizmat muddati chegaralangan va 
shuning uchun ular 
eskirish hisoblanadi. Bino turgan yer maydonining 
qiymati oshishi binoning eskirish hisoblanadigan qiymatiga 
etmaydi. 
Erning tannarxi unda joylashgan asosiy vositalarning demontaji va olib 
tashlanishi, yer maydonidagi tabiiy resurslarni tiklash 
xarajatlarni 
ichiga 
olsa, yer aktivining ushbu qismi bunday xarajatlarni amalga oshirishdan naflar 
olinishi davrini qamrab oladi. Ayrim holatlarda, yerning 
chegaralangan foydali 
xizmat muddatiga ega 
mumkin, bunday holatda yer u 
olinadigan 
naflarni aks ettiradigan tarzda eskirishi hisoblanishi kerak. 
Eskirish usuli tadbirkorlik 
tomonidan aktivdan olinadigan kelgusi 
iqtisodiy naflar qay tarzda sarflanishini aks ettirishi kerak. 
Aktiv 
eskirish usuli kamida har moliyaviy yilning 
oxirida qayta 
chiqilishi kerak va, aktivda mujassamlangan kelgusi iqtisodiy 
naflar olinishi kutilayotgan tarzda jiddiy 
paydo 
, ushbu 
tarzni aks ettirish uchun 
usul ham 
kerak. 
Bunday 
buxgalteriya hisobi maqsadida baholashdagi 
sifatida 
MHXS 8 ga muvofiq hisobga olinishi kerak.
Aktivning eskirish hisoblanadigan qiymatini uning foydali xizmat muddati 
davomida sistematik tarzda xarajatlarga olib borish uchun turli eskirishni hisoblash 
usullaridan foydalanish mumkin. Ushbu usullar 
chiziqli (bir tekis maromdagi) 
usul, kamaiyb boruvchi qoldiq usuli va ishlab chiqarish birligi usulini qamrab oladi. 
Eskirishni hisoblashning 
chiziqli usuli aktivning tugatish qiymati 
aktivning foydali xizmat muddati davomida bir xil (
) 
summasi xarajatlarga olib borilishiga olib keladi. Kamayib boruvchi qoldiq usuli 
aktivning foydali xizmat muddati davomida kamayib boradigan 

---

89 
summa xarajatlarga olib borilishiga olib keladi. Ishlab chiqarish birliklari usuli 
kutilayotgan foydalanish yoki ishlab chiqarish hajmiga 
summa 
xarajatlarga olib borilishiga olib keladi. Tadbirkorlik 
aktivda 
mujassamlangan kelgusi iqtisodiy naf qay tarzda sarflanishini aniqroq aks ettiradigan 
usulni tanlashi kerak. Ushbu usul izchil ravishda davrdan davrga, kelgusi iqtisodiy 
naf sarflanishi tarzi 
, 
kerak.