Standartlari

 
4.2. BHXS (IAS
Asosiy vositalar
BHXS (IAS
Asosiy vositalar nomli standartining maqsadi moliyaviy 
hisobotlardan foydalanuvchilar tadbirkorlik 
asosiy vositalariga qilgan 
investitsiyalarini va bunday investitsiyalardagi 
haqidagi 
tushunishi uchun asosiy vositalarni hisobga olish tartibini belgilab berishdan 
iboratdir. Asosiy vositalarni hisobga olishda asosiy masalalar 
aktivlarni tan 
olish, ularning balans qiymatini aniqlash va ular 
eskirish xarajatlarini va 
qadrsizlanish 
zararlarni tan olish hisoblanadi. 
Ushbu Standart asosiy vositalarni hisobga olishda 
lozim, biroq 
boshqa Standartlar asosiy vositalarni 
hisobga olishni talab etgan yoki ruxsat 
etgan hollari bundan mustasno.
Ushbu Standart quyidagilarga nisbatan 
10
:
(a) 
MHXS 
Sotish uchun 
uzoq muddatli aktivlar va davom 
ettirilmaydigan faoliyat ga asosan sotish uchun 
deb tasniflanadigan 
asosiy vositalar; 
(b) 
qishloq 
faoliyatiga tegishli biologik aktivlar (BHXS 41 
Qishloq 
ga qarang); 
(v) 
foydali qazilmalarni qidirish va aniqlashda ushbu foydali qazilmalarning 
10
M.Bonham and others.Generally accepted Accounting practice under IFRS. Ernst & Young LLP, United States, 2010.- part 2. 
p.1122-1123.

---

76 
tan olinishi va baholanishi (MHXS 
Foydali qazilmalarni qidirish va aniqlash ga 
qarang); yoki 
(g) 
neft, tabiy gaz va shunga 
qayta tiklanmaydigan resurslar kabi 
foydali qazilmalarga huquqlar va foydali qazilmalarning zahiralari. 
Biroq, ushbu Standart (b) (g) bandlarda qayd qilingan aktivlarni qazib olish 
yoki ishlatishda foydalaniladigan asosiy vositalarga nisbatan 
. 
Balans qiymati 
bu har qanday 
eskirish va 
qadrsizlanish 
zararlar chegirib tashlanganidan 
aktivning tan 
olinadigan summasidir. 
Tannarx bu aktivni uning xaridi yoki qurilishi paytida sotib olish uchun 
pul 
yoki pul 
ekvivalentidagi qiymat yoki boshqa turdagi 
uning evaziga berilgan tovonning haqqoniy qiymati yoki, tegishli hollarda, boshqa 
MHXSlarning, masalan MHXS 
Aktsiyaga asoslangan 
ning aniq talablariga 
muvofiq ushbu aktivning dastlabki tan olinishidagi qiymatdir.
Eskirish hisoblanadigan qiymat bu aktivning tugatish qiymati chegirilgandagi 
tannnarxi yoki tannarx 
aks ettiriladigan boshqa qiymatdir. 
Eskirish bu aktivning eskirish hisoblanadigan qiymatini uning foydali xizmat 
muddati davomida sistematik tarzda xarajatlarga olib borishdir.
Tadbirkorlik 
xos qiymat - bu tadbirkorlik 
tomonidan 
aktivdan davomiy foydalanishidan va foydali xizmat muddati oxirida balansdan 
chiqarishdan yoki majburiyat 
kutiladigan pul oqimlarining keltirilgan 
qiymatidir.
Xaqqoniy qiymat - bu baholash sanasida bozor ishtirokchilari 
odatdagi operatsiyada aktivni sotishda olinishi mumkin 
yoki majburiyatni 
mumkin 
narxdir. (MHXS 
Haqqoniy qiymatni 
baholash ga qarang). 
Qadrsizlanish 
zarar - bu aktivning balans qiymatining uning 
qoplanadigan qiymatidan oshadigan qismidir. 
Asosiy vositalar quyidagilar uchun 
moddiy aktivlardir: 
(a) 
mahsulotlarni ishlab chiqarish yoki yetkazib berish, yoki xizmatlarni 
, yoki boshqa tomonlarga ijaraga berish, yoki 
maqsadlarda 
foydalanish uchun 
; va 
(b) 
bir davrdan uzoqroq muddat davomida foydalanilishi kutilgan. 
Qoplanadigan qiymat bu aktivning quyidagi qiymatlaridan 
: sotish 
xarajatlari chegirilgandagi haqqoniy qiymati va uning foydalanishdagi qiymati. 
Aktivning tugatish qiymati - bu aktivning chiqib ketishi 
baholangan 
harajatlar chegirilgan holda, tadbirkorlik 
ayni paytda xuddi aktiv foydali 
xizmat muddati oxirida kutilgan muddati va holatida 
aktivning chiqib 
ketishidan oladigan baholangan qiymatidir.
Foydali xizmat muddati bu
11
: 
(a) 
aktivning tadbirkorlik 
tomonidan foydalanishi uchun yaroqli 
kutilgan davr; yoki 
11
M.Bonham and others.Generally accepted Accounting practice under IFRS. Ernst & Young LLP, United States, 2010.- part 2. 
p.1128.

---

77 
(b) 
tadbirkorlik 
tomonidan aktivdan olinishi kutilgan ishlab 
chiqarish hajmi (miqdori) yoki shunga 
birliklar soni. 
Asosiy vositalar 
tannarxi faqatgina quyidagi shartlar bajarilganda 
aktiv sifatida tan olinadi:
(a) 
tadbirkorlik 
tomonidan asosiy vosita bilan 
kelgusi 
iqtisodiy naf olinishi ehtimoli mavjud 
; va 
(b) 
aktivning tannarxi ishonchli baholana olsa.
Ehtiyot qismlar, yordamchi va 
hi jihozlar kabi moddalar asosiy 
vositalar 
mos kelganida ushbu MHXSga muvofiq tan olinadi. Aks hollarda 
bunday moddalartovar-moddiy zaxiralar sifatida tasniflanadi. 
Ushbu Standart tan olish uchun 
birligini, 
asosiy vosita 
nimadan tashkil topishini belgilab bermaydi. Shuning uchun, tadbirkorlik 
xos shart-sharoitlarida tan olish mezonlarini 
uchun 
mulohaza qilish talab etiladi. Qoliplar, dastaklar va muhrlar kabi alohida muhim 
moddalarni birlashtirish va tan olish mezonlarini ushbu birlashtirilgan 
qiymatga nisbatan 
mumkin.
Tadbirkorlik 
barcha asosiy vositalar bilan 
xarajatlarni ularning 
kelib chiqish paytiga qarab ushbu tan olish mezonlari asosida baholaydi. Bunday 
xarajatlar 
ichiga asosiy vosita 
sotib olish yoki qurish bilan 
xarajatlarni, xamda asosiy vositani keyinchalik kengaytirish, qandaydir 
qismini almashtirish yoki unga texnik xizmat 
uchun amalga oshirilgan 
xarajatlarni qamrab oladi.
Asosiy vositalar 
xavfsizlik yoki atrof-muhitni muhofaza qilish 
maqsadlarida sotib olinishi mumkin. Bu kabi asosiy vositalarni sotib olish mavjud 
qandaydir asosiy vosita 
olinadigan kelgusi iqtisodiy nafni 
bevosita oshirmasada, tadbirkorlik 
boshqa aktivlaridan kelgusida iqtisodiy 
naf olishi uchun zarur 
mumkin. Bunday asosiy vositalar 
aktiv 
sifatida tan olinadi, chunki ular yordamida tadbirkorlik 
tomonidan ular bilan 
aktivlardan kelgusida olinadigan iqtisodiy naf bunday 
sotib 
olinmaganida olinadigan nafdan 
. Masalan, kimyoviy 
maxsulotlarni ishlab chiqaruvchi korxona xavfli kimyoviy moddalarni ishlab 
chiqarish va saqlash bilan 
ekologik talablarga rioya etish maqsadida yangi 
kimyoviy moddalar bilan ishlash texnologiyalarini jalb etishi mumkin; tegishli yangi 
texnologiyalar aktiv sifatida tan olinadi, chunki ularsiz tadbirkorlik 
kimyoviy 
maxsulotlarni ishlab chiqara va sota olmaydi. Biroq, bunday aktiv va u bilan 
aktivlarning balans qiymati qadrsizlanganligi BHXS 
Aktivlarning 
qadrsizlanishi ga muvofiq tekshiriladi.
Ayrim kompaniyalar asosiy vositalari tarkibida ijtimoiy 
ar mavjud. 
Masalan, uy joylar, 
va shu kabilar, xodimlarni pulsiz 
ifodalaydi va natijada, xodimlarga pullik xarajatlarni kamayishiga 
sabab 
. 
Tan olish mezonlariga 
, tadbirkorlik 
asosiy vosita 
tining 
balans qiymatiga 
kundalik xizmat 
bilan 
xarajatlarini 
kiritmaydi. Bunday xarajatlar kelib chiqish paytida foyda yoki zarar tarkibida tan 

---

78 
olinadi. Kundalik xizmat 
xarajatlari asosan mehnat haqi va materiallardan 
tashkil topadi, xamda 
ichiga mayda extiyot qismlar qiymatini xam olishi mumkin. 
Bu kabi xarajatlarning maqsadi 
asosiy vositalar 
joriy xizmat 
va 
sifatida izohlanadi. 
Ayrim asosiy vositalar 
qismlari muntazam ravishda 
almashtirilishi talab etilishi mumkin. Masalan, pechning futerovkasi 
ishlash 
soatlari 
almashtirilishi kerak 
mumkin, samolyotlardagi 
va oshxona kabi asbob-uskunalar samolyotning foydali xizmat muddati 
davomida bir necha marta almashtirilishi mumkin. Asosiy vositalarning 
binoning ichki devorlarini almashtirish kabi almashtirishlarni kamroq takrorlash yoki 
takrorlanmaydigan qilib almashtirish maqsadida sotib olinishi mumkin. Tan olish 
mezonlariga 
, tadbirkorlik 
asosiy vositaning balans qiymatida uning bir 
qismini almashtirish 
xarajatlarni ushbu xarajatlar amalga oshirilgan paytda 
tan olishi kerak, agar bunda xarajatlar tan olish mezonlariga mos kelsa. 
Almashtirilgan qismlarning balans qiymati ushbu Standartdagi hisobdan chiqarish 
qoidalariga muvofiq hisobdan chiqariladi.