Standart jaǵday

1.5. Gess nızamınan kelip shıǵatuǵın juwmaqlar
Gess nızamınan kelip shıǵatuǵın birinshi juwmaq

Ámeliy esaplawlarda Gess nızamınıń birinshi juwmaǵı úlken áhmiyetke iye: ximiyalıq processlerdiń standart entalpiyasınıń ózgeriwi ( ) processte payda bolǵan zatlardıń payda bolıw standart entalpiyalarınıń ayırmasına teń.

(9)
Qanday da bir ximiyalıq zattıń tarqalıw jıllılıq effekti onıń keri belgi menen alınǵan payda bolıw jıllılıq effektine teń boladı (Lavuaze – Laplas nızamı). Bunnan aylanba processtiń jıllılıq effekti nolge teń ekeni kelip shıǵıwı lazım.
Esletpe III. Gess nızamınıń birinshi juwmaǵı tiykarında esaplawlardı orınlawda hár bir zattan neshe mol qatnasqanlıǵın esapqa alıw kerek. Neshe mol zat processte qatnasıp atırǵanlıǵın stexiometriyalıq koefficient kórsetedi. Sonıń ushın usı processtiń jıllılıq effektin esaplawda process teńlemesin tolıq jazıw kerek. Tolıq jaǵdayda keltirilgen ximiyalıq teńleme tiykarında baratuǵın processtiń jıllılıq effekti tómendegishe sanaladı:
аА + бБ = сС + дД
bul jerde, а, б, с, д lar А, Б, С, Д zatlardıń stexiometriyalıq koefficientleri, bul processti jıllılıq effekti Gess nızamınıń birinshi juwmaǵı tiykarında esaplanadı.

(10)
dıń mánisleri qollanbalarda berilgen yamasa keste kórinisnde esletpe bóliminde kórsetilgen.
Mısalı, tómendegi processtiń jıllılıq effektin ( ) anıqlań:
CH_4(h) + 2O_2(g) = CO_2(g) + 2H₂O_(c)
Sheshimi: Máseleni sheshiwde Gess nızamınıń birinshi juwmaǵınan (9-teńlemeden) paydalanamız:


Qollanbanıń esletpe bóliminde keltirilgen kesteden hár bir zattıń satndart payda bolıw jıllılıq effektlerin hám tabamız. Bizge belgili, ápiwayı zatlardıń hám elementlerdiń ge teń, soǵan muwapıq , CO_2(g), H₂O_(c) hám CH_4(g) ushın nıń mánisleri (-393,5; - 241,8 hám -74,9 kDj/molge) teń.
Joqarıda keltirilgen process teńlemesine processte qatnasıp atırǵan hám process nátiyjesinde payda bolatuǵın zatlardıń jıllılıq effektiniń mánislerin qoyıp, processtiń jıllılıq effektin anıqlaymız.
= [(-393,5) + 2(-241,8)] – (-74,9) = 802,0 kDj
Mısalı, Gess nızamınıń birinshi juwmaǵınan paydalanıp sheshiletuǵın máselege mısal keltiremiz. Biologiyalıq áhmiyetke iye bolǵan glyukozanıń oksidleniw processiniń jıllılıq effektin esaplań ( ).
C₆H₁₂O_6(k) + 6O_2(g) → 6CO_2(g) + 6H₂O_(c)
Sheshimi: Bul processtiń jıllılıq effektin esaplawda da Gess nızamınıń birinshi juwmaǵınan paydalanamız:


Hár bir zattıń na tuwrı keletuǵın mánislerin esletpeden tabamız hám glyukozanıń jıllılıq effektin esaplaymız:
= - 393,5 kDj/mol
= - 285,9 kDj/mol
= - 1260 kDj/mol
bunnan = [6(-393,5) + 6(-285,9)] - [(-1260) + 6(0)] = - 2816 kDj/mol.
Solay etip, glyukozanıń oksidleniw processi júdá áhmiyetli bioximiyalıq process bolıp, ol bioximiyalıq sistemalarǵa energiya beredi. Eger processte qatnasıp atırǵan zatlardıń birewiniń standart payda bolıw jıllılıǵı belgisiz bolsa, olardıń mánislerinen paydalanıp, belgisiz jıllılıq effektin esaplaw múmkin. Bunnan basqa processlerdiń ámelde anıqlanıwı ushın qıyın bolǵan jıllılıq effektleri Gess nızamınıń birinshi juwmaǵı tiykarında esaplap shıǵarıladı.