Sportda matematika

(rasm 1)
. Ontogenez davomida tuxum 
xujayra urug’lanadi, bo‘linib ko‘payadi, to‘qimalar hosil bo‘ladi, to‘qimalardan a’zolar va 
a’zolardan tizimlar hosil bo‘ladi, tizimlar birlashib, organizm shakllanadi va vaqti kelib to‘g‘ilish 
jarayoni ruy beradi, organizm voyaga etadi, ko‘payadi, qariydi va oxiri oo‘lim yuz beradi.
Ontogenez ikkita rivojlanish bosqichiga — prenatal va postnatal
davrlarga bo‘linadi
Ontogenez
(rasm 1)
 
 
 
 
 
Prenatal davr 
deb, organizmni ona qornidagi rivojlanish davriga aytiladi. Ya’ni bu davrda tuxum 
xujayra otalanadi va undan xomila shakllanadi va chaqaloqning tug`ilishi bilan tugaydi 
(rasm 2, 3).
Prenaal davr
(rasm 2)
 
Postnatal davr
esa tug`ilgandan to o‘lgunga qadar vaqtni o`z ichiga oladi.

---

73 
Postnatal davr
 

(rasm 3)

 

Odam rarorganizmining o‘sih va riish qonun
Anatomiyani o’rganish usullari
 
Anatomiya fani o’zining tarixiy rivojlanish davrida odam tanasini tuzilishini o’rganishda turli xil 
usullarni ishlab chiqqan. Xar bir usul ma’lum bir tarixiy davrda ishlab chiqilgan bo’lib, o’sha 
davrga xos bo’lgan fanning taraqqiyot darajasiga muvofiq. 
Xozirgi zamon morfologik usullarni 2 
guruxga bo’lish mumkin
. Birinchi gurux usullaridan murda ustida o’rganilganda foydalaniladi. 
Ikkinchi gurux usullar texnika vositalaridan foydalangan xolda tirik odam organizmini o’rganishda 
qo’llaniladi. 
Birinchi gurux usullari quyidagilar: 
Kesib ochish usuli
– qadimiy usullardan biri bo’lib, birinchi martaba Gerofil va Erazistrat 
tomonlaridan qo’llanilgan. Bu usulni Andre Vezaliy yuqori darajada rivojlantirgan. Kesib ochish 
usulining asosiy vositalari – bu pichoq, skalpel va arra bo’lishi mumkin. Kesib ochish usuli 
yordamida organlarni tuzilishini, joylashuvini o’rganib, ulardan preparatlar tayyorlash mumkin.
Muzlangan murdalarni arralash usuli
- Bu usulni birinchi bor buyuk xirurg va anatom N.I.Pirogov 
qo’llagan. Arralash usuli yordamida organizmning ma’lum soxasiga xos bo’lgan a’zolar 
topografiyasini, bir-biriga nisbatan joylashuvini aniq o’rganish mumkin.
To’ldirish yoki in’eksiya usuli
– ichi bo’sh a’zolarni ichini maxsus rang beruvchi suyuk massalar 
bilan to’ldirish. So’ng a’zoning to’qimalari glitserin, metil spirti yordamida eritiladi. Bu usul 
yordamida qon aylanish va lifatik sistemalarni, o’pkalarni, bronxial daraxtini shoxlanishini 
o’rganishda foydalaniladi. 
Korroziya yoki emirish usuli
– Bu usul ineksiya usuliga o’xshash bo’lib, ichi bo’sh a’zolar tez 
qotadigan moddalar bilan to’ldiriladi. Bir oz vaqt o’tgach a’zo ichidagi modda qotib qoladi, so’ngra 
uni turli kislota yoki ishqorlar suyuqligiga solinsa, a’zo to’qimalari emiriladi va bo’shlig’iga 
yuborilgan modda esa a’zolar shaklini saqlab qoladi. Qotib qoluvchi moddalar sifatida parafin, 
plastmassa yoki suyuk metallar bo’lishi mumkin. Gistologik usuli – yoruglik va elektron 
mikroskoplar ostida to’qima va xujayralarni nozik tuzilishini o’rganish. Murdalardan olingan a’zo 
va to’qimalarni bo’lakchalariga autopsiya deyiladi. A’zolardan olingan bulakchalar maxsus 
suyuqliklarda – 
12%
formalinda, 
70
spirtda, FSU – bu formalin, spirt va sirka kislotasining
eritmasida va boshqa tarkibli eritmalarda fiksatsiyalanadi. Bunda to’qima va xujaralarning xayotiy 

---

74 
strukturasi saqlanib qoladi. So’ngra tekshirilayotgan materialni ravshanlashtirish maqsadida
konsentratsiyasi oshib borayotgan spirtlardan o’tkaziladi. Keyingi bosqichda a’zolarning nozik 
strukturasi maxsus bo’yoqlar bilan bo’yaladi, mikropreparat tayyorlanadi va mikroskop ostida 
tekshiriladi.