Sportda matematika

Internet saytlari 
1. www. rsl.ru; 
2. www. person.ru; 
3. www. mf.uz; 
4. www. tdiu.uz; 

---

348 
5. www. ziyonet.uz 
 
Qism: Nerv tizimi bo‘limi 
 Mashg‘ulot №21 
Mavzu: «Orqa miya». 
 
O‘quv mashgulotining maqsadi: 
1.
Orqa miyaning tuzilishini o‘rganish. 
2.
Orqa miya nervining xosil bo‘lishi va shoxlari. 
3.
Orqa miyaning pardalari, bo‘shliklari xaqida tushuncha. 
Mashg‘ulot o‘tkazish natijasida talabalar quyidagilarni bilishi kerak: 
1.
Orqa miyaning joylashishi va chegaralari. 
2.
Orqa miyaning tashqi tuzilishi. 
3.
Orqa miyaning ko‘ndalang kesmaning tuzilishi. 
4.
Orqa miyaning segmentini xosil bo‘lishi. 
 Dars o‘tish natijasida qanday ko‘nikmalarga ega bo‘lish lozim:
Palpatsiya usuli bilan umurtqa pog’onasida orqa miyaning yuqorigi va pastki chegaralarini aniqlash. 
1.
Orqa miyaning aloxida ajratilgan preparatida qobiklarni, egatlarni, bo‘yin va bel 
yo‘gonlashsimon “ot dumini” ajrata olish. 
Mashg‘ulotning mazmuni 
Orqa miya 
Orqa miya uzun yassilashgan tasma xolida, umurtqa pog’onasining kanalida joylashgan bo‘lib, 
ayollarda uzunligi 
41-42 sm
., erkaklarda 
45 sm.
teng 
(rasm 1 ). 
Orqa miyaning yuqorigi chegarasi 
atlantning yuqorigi chetidan boshlanib, pastki chegarasi esa 
I-II
bel umurtqalari soxasida 
tugallanadi va so‘ng konus shaklida tugaydi. Bu konus dumning 
II
murtqasigacha cho‘zilib borib, 
terminal yoki oxirgi ip xosil qiladi. Qobiqlari ochilgan orqa miya preparati uzunasiga bo‘ylab 
ko‘rilganda bir xil emas. Bo‘yinning 
IV
umurtqa satxida va 
XII
ko‘krak – 
I 
bel umurtqa satxida 
yo‘gonlashgan qismlar aniqlanadi. 
Orqa miya old va orqa tomondan o‘rta chiziqdan uzunasiga ketgan ikkita chuqur egat yordamida 
o‘ng va chap bo‘laklarga ajraladi. Oldingi egat orqa egatga nisbatan chuqurroq bo‘ladi. Odam 
miyasining chap va o‘ng bo‘laklarining tashki tomonida joylashgan qismlari oldingi yon egatlar va 
orqadagi yon egatlar yordamida xar tomonda uchtadan tizimchalarga bo‘linadi. Oldingi tizimcha 
uzunasiga ketgan oldingi yorik va oldingi yon egat o‘rtasida joylashadi. Orqadagi tizimcha 
uzunasiga ketgan orqa egat va orqadagi yon egat o‘rtasida joylashadi. Yon tizimcha oldingi yon 
egat va orqadagi yon egat o‘rtasida joylashgan. Yon egatlardan orqa miya nerflarining boshlangich 
nerv ildizlari chiqadi. Oldingi yon egatlar bo‘ylab xar ikki tomonda nervlarning oldingi ildizlar 
orqadagi yon egatlardan nervlarning orqadagi ildizlari chiqadi. Oldingi ildizlar xarakatlantiruvchi 
nerv tolalaridan, orqadagi ildizchalar sezuvchi nerv tolalaridan tashkil topgan. 
Orqa miyada 
31
juft nerv chiqadi, shu sababli, orqa miya 
31 
segmentlardan tashkil topgan. 
Segment deb orqa miyaning 
2 
juft ildizchalar chikkan bo‘lakchasiga aytiladi. 
Orqa miyaning 
31
segmenti kuyidagicha taksimlanadi: bo‘yin segmentlari – 
8
, ko‘krak segmaentlari 
– 
12
, bel segmentlari –
5
, dumzaga segmentlari –
5
va dum segmenti. 
Orqa miyaning ko‘ndalang kesmasida kul rang va oq modda tafovut qilinadi. 
Kul rang modda markazda joylashgan, kapalak yoki “N” xarfi shaklida bo‘ladi. Kul rang 
moddaning oldingi kismlari kengaygan bo‘lib, oldingi shoxlar deb ataladi. Orka kismlari ingichka 
va uchlangan bo‘lib, orkadagi shoxlar deb ataladi. Ko‘krak bo‘limida yon shoxlar joylashgan. 
Mikroskop ostida tekshirilganda kul rang modda multipolyar neyronlar to‘plamidan iborat. Kul rang 
moddaning orqa va yon shoxlarida mayda qo‘shimcha neyronlar joylashgan. Oldingi shoxlarida 

---

349 
orqa miyaning xarakatlantiruvchi neyronlari joylashadi. Sezuvchi neyronlarning tanalari orqa 
miyadan tashqarida – orqa miya tugunlarida joylashgan.