Sportda matematika

Mashg‘ulot o‘tkazish natijasida talabalar kuyidagilarni bilishi kerak: 
1.
Qon plazmasi, uning kimyoviy tarkibini va axamiyatini bilish. 
2.
Qonning shakliy elementlari: qizil qon tanachalari – eritrotsitlarni, oq qon tanachalari – 
leykotsitlarni va qon plastinkalar yoki trombotsitlarni bir-biridan tuzilishi va funksiyasi jixatdan 
ajrata bilish. 
3.
Suyak ko‘migini joylashishi va kimyoviy tarkibini bilish. 
4.
Talok, uning joylashishi, tuzilishi va funksiyasini bilish. Qon yaratishda suyak ko‘migi bilan 
taloqni ishtiroki va axamiyati. 
Dars o‘tish natijasida qanday ko‘nikmalarga ega bo‘lish lozim
: 
1.
barmoqdan chiqqan qondan surtma preparat tayyorlash. 
2.
Mikroskop ostida eritrotsitlarni, leykotsitlarni va trombotsitlarni bi-biridan ajrata bilish. 
3.
Ko‘mik surtmasidan tayyorlangan preparatda qon yaratilishida uning shakliy elementlarini turli 
etilish davrlarini aniklash. 
Mashg‘ulotning mazmuni. 
Qon organizmning ichki muxitini tashkil etib, transport boshkaruvchilik, trofik va ximoya 
vazifalarini bajaradi. Kon plazma va shakliy elementlardan tashkil topgan. Qon odam vaznining 7-
8%ni tashkil etib, erkaklarda yollarga nisbatan ko‘prok bo‘ladi. Qonning kimyoviy tarkibi 80% 

---

332 
gacha suv va 20% organik moddalardan iborat. Qonning shakliy elementlariga kizil kon tanachalari, 
eritrotsitlar, ok qon tanachalar – leykotsitlar vaplastinkalari – trombotsitlar kiradi. 
Qonning shakliy elementlari tuzilishini o‘rganish uchun qondan donar tayyorlanadi. Buning uchun 
IV barmok uchini 960 spirt bilan artib, so‘ngra sterillangan igna bilan teshiladi. Keyin barmoqni 
siqib, qon chiqariladi va tozalangan buyum oynasiga tomiziladi. 
Qon tomchisini ustiga yopik oyna ko‘yib mikroskopda ko‘riladi. Tayyorlangan preparat 
mikroskopning kichik ob’ektini ostida karalganda yumalok sarik rangli xujayralar ko‘rinadi. Bular 
kizil kon tanachalari – eritrotsitlar. Katta ob’ektiv bilan qaralganda esa, 
 
Mikroskopning immersion sistema ostida qaralganda kon tarkibida pushti rangga bo‘yalgan 
yumalok yoki ovalsimon yadrosiz eritrotsitlar ko‘p mikdorda ko‘rinadi. Eritrotsitlarning ikki tomoni 
botik bo‘lganligi sababli, markaziy kismi yupka bo‘lib ochrangda ko‘rinadi. 
Leykotsitlar, eritrotsitlardan farkli, xajmi kattarokligi, binafsha rangga bo‘yalgan yadrolari bilan 
ko‘zga tashlanib turadi. Ularning soni konda eritrotsitlarga nisbatan ancha kam bo‘lishi sababli, ular 
preparatning xar kaysi maydonida uchrayvermaydi. YAdrolarning shakliga va sitoplazmasida 
donachalarning bo‘lish va bo‘lmasligiga karab, leykotsitlar donachali leykotsitlar (granulotsitlar) va 
donachasiz leykotsitlar (agronulotsitlar) tafovut kilinadi. Donachali leykotsitlar sitoplazmalarini 
bo‘yalish xususiyatlarida ko‘ra neytrofil, eozinofil va bazofil leykotsitlarga bo‘linadi. 
Neytrofillar leykotsitlar umumiy sonning 65-70% tashkil etadi. Boshka leykotsitlarga nisbatan 
neytrofillar shakli yumalok, xajmi yirikrok va sitoplazmasidagi donachalari xam binafsha rangga 
bo‘yalishi bilan farklanadi. Etilgan neytrofillarning belgisi yadrolari uch-to‘rt segmentli bo‘lib, 
nozik tutamlar bilan boglangan. 
Eozinofillar leykotsitlarning umumiy mikdorining 2-5% tashkil kiladi. Xujayralarning diametri 10-
12 ml. Bo‘lib, sitoplazmasidagi yirik donachalar eozin bo‘yogi bilan pushti rangga buyaladi. 
YAdrosi ko‘pinchaikki segmentli bo‘lib, binafsha rangga bo‘yalgan. 
Bazofillar – mikdori juda kam bo‘lganligi sababli preparatda topish juda kiyin. Ular leykotsitlarning 
umumiy sonini 0,5-1% tashkil kiladi. Bu xujayralarning diametri 8-10 ml.ga teng va 
sitoplazmasidagi donachalari bazofil, ya’ni och binafsha rangga bo‘yalgan bo‘ladi. 
Donazis – leykotsitlarga limfotsitlar va monotsitlar kiradi. 
Limfotsitlar leykotsitlarning 20-30% tashkil kilib, ularning diametri 4,5 ml.dan 10 ml.gacha bo‘ladi. 
Limfotsitlar yumalok shaklda bo‘lib, to‘k binafsha rangga bo‘yaladi. Xujayraning asosiy kismini 
yadro tashkil etadi, sitoplazmasi esa ensiz gardishga o‘xshab yadroni o‘rab turadi. 
Monotsitlar – leykotsitlarning 6-8% tashkil kiladi. Bular yirik xujayralar bo‘lib diametri 18-20 
ml.gacha bo‘ladi. Xususiy belgisi monotsitlarning yadrolari loviyasimon yoki takasimon shaklda 
bo‘ladi. 
Trombotsitlar (yoki kon plastinkalari) 1 mm. konda 200-400 ming dona bo‘ladi. Bularni shakli 
ovalsimon, yumalok bo‘lib, bir-biriga yopishgan tanacha xolida ko‘rinadi.