Sportda matematika

Tepa suyagi
- bir juft bo’lib, kalla qopqog’ining markaziy qismini tashkil qiladi. Tepa suyak turt 
qirrali va turt burchakli, sirti gumbazsimon burtib chiqqan plastinka shaklida tuzilgan. Plastinkaning 
eng burtib turgan nuqtasida tepa dumbog’i joylashgan. Tepa dumboqdan pastroqda va chetroqdan 
chakka chizigi utadi. Chakka chizig’iga chakka muskul birikadi. Bu suyak peshona, chakka va bir-
biri bilan choklar orqali birlashadi. Orqa chekasi ensa suyagining pallasiga birlashadi. Oldingi 
chekasi peshona suyagi bilan tojsimon chok orqali birikadi. Ikki yonidan esa yassi tangachali chok 
orqali chakka suyaklari bilan birikadi. Chap va ung tepa suyaklari bir-biri bilan sagittal chok orqali 
birikadi. 
Tepa suyagining ichki botiq yuzasida arteriya egatchalari, miya burmalarning izlari aniq ko’rinadi. 
Kallaning yuz bo’limi suyaklari (rasm 3,4)
 
Kallaning yuz bo’lim suyaklari evolyusiya jarayonida chuqur o’zgarishlarga uchradi. Buning asosiy 
sabablaridan bosh miyaning rivojlanishi, nutqni paydo bo’lishi, ovqatni sifatini o’zgarishi 
xisoblanadi. Yuz bo’lim suyaklari yuzning suyakli asosini tashkil qiladi, ovqat xazm qilish va nafas 
olish tizimlarning, jag’ muskullarning boshlanish qismlaridir. Kallaning yuz bo’limi yuqori va 
pastki jag’, tanglay, pastki burun chig’anog’i, dimok, yonoq va til osti suyaklari kiradi. 
Yuqori jag’
-
bir juft bulib, yuqori jag’, kuz kosasi, burun va og’iz bo’ushliqlarini xosil qilishda 
ishtirok etadi va chaynash jarayonida aktiv qatnashadi. 
Yuqori jag’nining tanasi va turtta usig’i bor. Bu peshona, yonoq, tanglay, alveolyar o’siqlardir. 
Peshona usig’i
peshona suyagining burun qismi bilan tutashadi. 
Yonoq usig’ining
asosida kuz 
kosasi, oldingi va chakka osti yuzalari tutashadi. Usiqni uzi esa yonoq suyagi bilan tutashadi. 
Tanglay usig’i
medial yo’nalgan bo’lib, ikkinchi tanglay suyagi o’simtasi bilan birikib, qattiq 
tanglayni xosil bulishda ishtirok etadi. 
Alveolyar usigi
uz yoyida alveolyar kattakchalarni xosil 
qiladi. Alveolyar katakchalar bir-biridan to’siqlar bilan ajralgan. Katakchalar ichida tishning 
ildizlari joylashgan.
Yuqori jag’ning tanasida 4 yuza – oldingi, chakka osti, kuz kosasi va burun 
yuzalari tafovut qilinadi
. Tanasining ichida xavo saqlanadigan turli shaklda uchraydigan kavaklar 
bulib, burun bushlig’iga ochilib turadi. Fakat odamda yukori jagning 
oldingi yuzasi
kavarik buladi, 
uni yuzasida kozik chuqurchasi joylashgan. 
Chakka osti yuzasi
oldingi yuzadan yonoq usigi bilan 
chegaralangan. Usiqning oldingi yuzasida mayda teshikchalar joylashgan bulib, bu teshikchalardan 
qon tomirlari va nervlar yuqori jag’ning tish ildizlariga utadi. 
Kuz kosa yuzasi
sillik, kuz kosa 
bushlig’iga qaratilgan, orqa yuzaning chekkasi kuz kosasining pastki yorig’i bilan chegaralangan. 
Orqa chekkadan ariqcha boshlanadi, ariqchani davomi kuz kosa osti kanaliga aylanadi va suyakni 
oldingi yuzasiga ochiladi. 
Burun yuzasi
tarkibida chig’anoq qirrasi joylashgan bulib, unga pastki 
burun chig’anogi birikadi. Burun yuzasida, kuz yosh ariqchasi utib, burun-kuz esh kanalining xosil 
bulishida ishtirok etadi. Bundan tashqari burun yuzasi gaymor bushlig’iga ochiladigan kirish 
qismini xosil qiladi.