Sportda matematika

Tana xolatlari va xarakatlarining morfologiyasi. 

---

132 
Odam kuz organlari yordamida mashg’ulotlarni bajarilishi o’rganiladi, shuningdek foto va 
kinodokumentlar, videoapparatlar yordamida o’rganiladi. 
Bunda tananing xolati va xarakatlarini simmetrik bo’lishiga, tayanch satxlarini 
joylashishiga va tana qismlarini o’zaro joylashishiga axamiyat beradi. 
Shuningdek xarakat morfologiyasini ayrim fazalarga bo’linishiga ularni mexanika qonuniyatlariga 
ko’ra xarakat organlarining ishini o’rganish va ularni chuqur anatomik analiz qilish uchun 
(rasm 
1,2,3): 
-
Ta’sir etuvchi kuchlar 
-
Tananing og’irlik markazini joylashishi 
-
Ayrim qismlarni og’irlik markazini joylashishi 
-
Tana og’irlik xajmini joylashishi 
-
Odam tanasining solishtirma og’irligini kattaligi 
-
Tayanch satxining xolati 
-
Muvozanat turlari, muvozanat saqlash shartlari o’rganiladi 
 
Ta’sir etuvchi kuchlar 
 
Odam tana xarakatiga xar xil turli xolatda – tanaga tashki va ichki kuchlar ta’sir etadi. 
Tashki kuchlar – og‘irlik kuchi 
-
tayanch reaksiya kuchi 
-
muxitning qarshilik kuchi 
Og‘irlik kuchi – butun tana massasini yig’ilib bir nuqtaga UOMdan pastga berilishiga teng 
(shtanga, yadro mashg’ulotlarida) – bunda sportchini og’irlik kuchi xisobiga olinadi. 
Tayanch reaksiya kuchi – bu tayanch satxiga ta’sir etuvchi bosim kuchiga ta’sir etuvchi kuchi 
xisoblanadi. Bunda kuchlar vertikal va gorizontal yunaladi, tana suriladi. Oyoqlar erga ishqalanib, 
tana oldinga siljishi xavoni va shamolni qarshilik kuchi ta’sirida – yugurish paytida xarakat 
tezligini kamaytiradi. Suvda suzganda tana suvni qarshiligini engib suzadi. 
Ichki kuchlar – odam tanasida muskullar bilan bo’g’im, boylamlarni o’zaro ta’sir kuchidan xosil 
bo’ladi. Bular aktiv va passiv kuchlarga bo’linadi.
Passiv ichki kuchlarga - elastik yumshoq to’qimalarning tortilish kuchi kiradi (boylam, bo’g’im, 
qopi, fassiya, muskul va boshqalar) – bular tortilganda – suyak va tog’aylarning qarshilik kuchi 
(fizik va ximik xossalari va bo’g’im ichidagi sinovial) suyakliklarining tortilish kuchi kiradi. 
Aktiv ichki kuchlarga – muskullarni qisqarish kuchi, bularni kattaligi ularni anatomik va fiziologik 
sharoitlarga bog’liq bo’ladi. Agar ta’sir etuvchi kuchlar tekis bulsa – tana tinch xolatda bo’ladi, 
ortiq bulsa usha tomonga tana siljiydi. Pastga tomon bulayotgan xarakatga - tormozlanuvchi 
kuchlaydi. Masalan: yurishda xarakat kuchiga ta’sir etuvchi shamol kuchi - bu qarshilik kuchi 
b’'ladi: 
- UOM – tananing umumiy og’irlik markazi.
- Tana ayrim qismlarini og’irlik markazi. 
Tanani UOM – deb, barobar ta’sir etuvchi xamma kuchlarni – bir nuqtaga berilishiga aytamiz. 
Masalan: boshni UOM – turk egarini orqarog’ida joylashgan – (7mm). 
Tanani OM – (elka) va tos – son bo’g’imlari oldida va 1-bel umurtqasida joylashgan.