|
1.4.Tezkor boshqarish.
Tezkor boshqarish-musobaqalar, kurash, yakkakurash va h.k.lar vaqtida alohida mashq mashg‘ulotlari va ularning majmuasini bajarish chog‘ida sportchining funksional tizimi, harakatning ko‘zlangan tasniflariga erishishni nazarda tutadi.
Boshqaruvning bunday turi tezkor nazorat vositalari yordamida olinadigan ko‘rsatmalardan foydalanish, olingan natijalarni taqqoslash, ular asosida mashq va musobaqa faoliyatiga o‘zgartirishlar kiritish bilan bog‘liq.
Xususan, tezkor boshqarish tayyorgarlikning turli tomonlarini, jumladan, jismoniy, texnik taktik tayyor-garlikning, uni takomillashtirish samaradorligini hal qiluvchi omil hisoblanadi. Tezkor nazorat ma’lumotlari asosida alohida mashg‘ulotlarni davomiyligi va soni, ularni bajarish chog‘ida mehnat sarfi, alohida mashg‘ulotlar orasidagi tanaffuslar davomiyligi kabi mashq yuklama-larning ko‘rsatgichlari boshqariladi. Bu maqsadda sportchi organizimning yuklamalarning ko‘rsatkichlari baholanadi. Masalan, chidamlilini oshirishni hollarida ISS va qondagi laktat miqdori ko‘rsatkichlari vositasida mehnat sarfini tezkor boshqarishi keng qo‘llaniladi, kuch sifat-larini rivojlantirishda, ko‘rsatkichi turli mashg‘ulot-larni bajarilishida sarflanadigan kuch kattaliklarni tezkor nazorat qilish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Alohida mashg‘ulotlar orasidagi tanaffuslar davomiy-ligini boshqarish, ba’zi mashqlarni bajarishi vaqtida asosiy yuklamalarni ko‘taradigan tizimlarning holatini tasniflovchi ko‘rsatkichlar asosida olib boriladi.
Zamonaviy vositalar sportchiga uning dinamik va kinematik ko‘rsatkichlari, asosiy funksional tizim-larning ta’sirchanligi hamda chegaraviy hamda standart (belgilangan) yuklamalarga ta’sirchanligi va boshqalar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni tezkor aniqlasa, etkazish imkonini yaratadi. Bu sport mashg‘ulotlari jarayonida tezkor boshqarishinng samaradorligini keskin orttiradi, masalan, sportning ba’zi turlarida ISS ko‘rsatkichlariga ko‘ra sportchini mehnat sarfini nazorat qilishni ta’minlaydigan kardioliderlarni harakatning mukammal ritm tizimini shakllantiruvchi (yorug‘lik va ovoz) ritmolidlarni qo‘llashi keng tus oldi. Turli sport yo‘nalishlarida harakatning mukammal dinamik bitimini shakllantirish maqsadida harakatning belgilangan vaqtida asosiy yuklamalarni ko‘taruvchi mushaklarni majburiy qisqarishini ta’minlovchi elektrostimulyasion liderlar sport o‘yinlarida ishlatilmoqda, sportchining xulq atvorini boshqarish uning faoliyatini tezkor qilish asosida texnik, taktika, yakka kurashda, himoyada, hujumda va boshqalar jarayonidagi xatoliklarni aniqlash asosida olib boriladi.
Tezlik-kuch talab qiladigan, qiyin muvofiqlash-tirilgan, yakka kurashlarda, alohida mashg‘ulotlarda va musobaqalarda sportchi o‘zini tutishni boshqarish uning jismoniy yuklamalarga lahzalik ta’sirchanligiga asosla-nadi va sportchilarning xulq avtorini ularning individual imkoniyatlarni hamda raqiblarni o‘zini tutish holatiga bog‘liq bo‘ladi.
Musobaqa faoliyatini tezkor boshqarish sportchi harakatlarining umumdorligi texnik-taktik rejalarga bo‘ysunish, raqiblarning chiqishlari to‘g‘risidagi doimiy ma’lumotlarga bog‘liq.
Sportchining ba’zi turlarida bunday ma’lumotlarni olish juda oson va sportchi o‘z murabbiysi, hakam, raqib va jamoadagilarning axborotlari yordamida o‘zining harakat-lariga o‘zgartirishlar kiritishi mumkin.
Bunday holat ko‘plab sport turlarida uchrashi mumkin (masalan, konkida uchish, chang‘i uchish, velosiped sporti va h.k.), bunda sportchi yoki jamoa texnik-taktik rejaga muvofiqligi to‘g‘risida ma’lumot, murabbiylarning ko‘rsat-malari, raqiblarining ko‘rsatkichlari haqidagi axborot-larni doimiy olib turadi. Qo‘l to‘pi shaybali xokkey, voleybol kabi sportchi yoki jamoalar faoliyatini tezkor boshqarib turishi mumkin. Bunga tez-tez bo‘lib turadigan tanaffuslar va o‘yinchilarni almashtirib turish mumkin-ligi imkoniyat yaratadi. Boshqa sport turlarida esa musobaqa faoliyatini tezkor boshqarish imkoniyati kam, bunga sabab musobaqa vaqtining kamligi (masalan, qisqa masofaga yugurish) yoki axborot uzatishning qiyinligidir (masalan suzish).
Do'stlaringiz bilan baham: |
