Sportda bashorat qilish va modellashtirish

Ko‘krak qafasi shakli	Yаssi	Silindrsimon
Konussimon
Oyoqlar shakli	Normal	X-simon	O-sifat
Oyoq kaftlari shakli	Normal	YAssi	Ekskavirlanggan

YOg‘ qatlami (suyak relefining ko‘zga tashlanishi yoki tekisligi bilan aniqlanadi): kichik – releflik va a’zolar yaqqol ko‘rinadi; kota – suyak relefi tekis, engil, dumaloq; o‘rtacha – suyak relefi ko‘zga tashlanmaydi. CHegaraviy, patalogiyaga yaqin turlarni alohida qayd etib o‘tish lozim – o‘ta ozg‘in va semiz.
Suyak: tor (ingichka), o‘rtacha, keng (og‘ir).
Qopqoq shakli: normal, bukri, to‘g‘ri. Umutqaning oldi va orqa yo‘nalishlarga qiyshayishi kuzatiladi (kifoz va lordoz).
Ko‘krak qafasi shakli: yassi, silindsimon, konik va oraliq (silindrsimon-yassi, silindsimon-konik va h.k). ko‘krak qafasi shakli oldidan va yonboshdan aniqlanadi. Ayniqsa deformatsiya va assimetriya kuzatiladi (tovuqsimon, chuqursimon va h.k).
Oyoqlar shakli: normal, X-simon, O-simon.
Oyoq kafti shakli: normal, yassi, tarvaqaylagan.
Samotip turni baholashni yuqorida keltirilgan bir necha sxemalar bilan amalga oshirish mumkin. Alohida qayd etish lozimki, bular hammasi tahminiy sxemalar, chunki toza holda samotip kam uchraydi. Samotipni vizal baholash yo‘li bilan aniqlash tajribasi amaliyot bilan birga to‘planadi.
Tabiiyki, samotipni vizual baholashdan tashqari o‘lchovli baholash usuli mavjud bo‘lib, bunda maxsus antropometrik asboblar qo‘llaniladi (sirkullar, bo‘y o‘lchagich, antropomer, lentali santimetr).
Samotip aniqlangandan so‘ng, sport qobiliyatlarini baholash lozim. Buning uchun bir nechta klassifikatsiyalarni qo‘llab xulosalar chiqarish mumkin. Masalan, ektomorf yaxshi tezlik imkoniyatlari va xarakatlar orientatsiyasi, qisqa muddatli yuklamalarni yaxshi ko‘taradi va kam hollarda ortiqcha trenirovka qiladi – shulardan kelib chiqqan holda unga tezlik va koordinatsiya sifatlarini namoyon qilish mumkin bo‘lgan sport turlari mos keladi. Endomorf mushaklari katta kuchga ega, lekin jussasining kengligi (semizligi) tufayli undan samarali foydalanmaydi, demak unga og‘irlik ko‘tarish va ehtimol kurash kati ixtisosliklar ko‘proq mos. Mezomorf bardoshli, gavda tuzilishi baquvvat, ta’sirchanligi tez, chaqqonlik va katta jismoniy kuchga ega; uning sport ixtisosligi miqyosi keng.
Albatta, somatik turni baholash – sport ixtisosligini tanlash masalasini boshlang‘ich hal qilishdan boshqa narsa emas. Rivojlanish xususiyatlarini o‘rganib va somatik turga baho berib, ularni oliy malakali sportchilarning model-ko‘rsatkichlari bilan taqqoslash zarur.
Inson tanasining moslik darajasini aniqlash quyidagi uchta belgilarning uyg‘unligiga asoslangan: oyoqlar uzunligi, gavda uzunligi va elkalar kengligi. Avvalo, baholash gavda uzunligi birlamchi belgilarining absolyut ko‘rsatkichlari: kichik, o‘rtacha, katta, so‘ngra – oyoq uzunligini elka kengligiga nisbati bo‘yicha amalga oshiriladi.

Inson tanasi mosligining quyidagi to‘qqizta turi hosil bo‘ladi:

1. 
   Kalta oyoq tor elkali (arrostroid) tur.
   
2. 
   O‘rtacha keng elkali (gipostifroid) tur.
   
3. 
   Keng elkali (stifroid) tur.
   
4. 
   O‘rtacha oyoqli tor elkali (gipagarmonoid) tur.
   
5. 
   O‘rtacha keng elkali (garmonoid) tur.
   
6. 
   Keng elkali (paragarmonoid) tur.
   
7. 
   Uzun oyoq tor elkali (teynoid) tur.
   
8. 
   O‘rtacha keng elkali (parateynoid) tur.
   
9. 
   Keng elkali (gigantoid) tur.
   

Turli mamlakatlarda tuzilish jihatidan bir xil bo‘lgan turli klassifikatorlar qo‘llaniladi.
SHunday qilib, sport imkoniyatlarini baholash usullari bilan uyg‘unlashgan holda o‘tkazilgan somatik rivojlanishning tahlili sport turini tanlash imkonini beradi.
Sport imkoniyatlarini aniqlash uchun o‘tkaziladigan sport saralovi amaliyotida yoshni - lekin pasport emas, balki biologik yoshni e’tiborga olish kerak. YOsh aniqlashning asosiy usuli – vizual baholash, qizlarda esa - qo‘shimcha savollar berish.
Olingan natijalarga muvofiq holda yosh sportchining biologik yoshi aniqlanadi. Turli mintaqalar uchun pasport yoshining biologik yoshga mos kelmasligi ±3 yoshni tashkil qilishi mumkin.
Bolalar va o‘smirlarning sport imkoniyatlarini antropometrik usullar yordamida baholash uchun nazariy va amaliy tayyorgarlik zarur. Ushbu yondashuvning katta ahamiyatga ega ekanligini e’tiborga olib jahonning turli mamlakatlarining olimlari bolalar va o‘smirlarning sport imkoniyatlarini baholash va o‘lchashning samotometrik usullarini takomillashtirish ustida ish olib bormoqdalar.