Спорт психологияси 1-маъруза спорт психологиясининг

Такрорийлик принципи. Психологик тайёргарликнинг қўлланилаётган воситалари улар доимий равишда такрорланиб тургандагина ўз мақсадига эришади. Режалаштирилган, кўп бора такрорланадиган, олдиндан шакллантирилган психологик таъсирлар спортчи ижтимоий хатти-ҳаракатлар фаолиятининг барқарор образини яратиш имкониятини беради. Қизғин иш жараёнида бу образ одатда, аниқлаштирилмасдан қолади.
6. Психологик тайёргагарлик воситалари
Психологик тайёргарлик воситаларига қуйидагилар киради:
1. Психологик машқлар.
2. Психологик таъсир ўтказиш.
3. Ўз-ўзини англаш, ўз-узини тарбиялаш ва ўз-ўзини такомиллаштириш.
Психологик машқлар асосан умумий психологик тайёргарлик доирасида қўлланилади. Шунингдек, улардан спортчини мусобақага психологик тайёрлаш жараёнида ҳам фойдаланилади. Психологик машқларнинг моҳияти шундаки, уларда спортчи томонидан зарурий психик хусусиятларнинг намойиш этилишини фаоллаштириш мақсадида муайян хатти-ҳаракатлар қайта–қайта такрорланади. Психологик машқлардан олдин ҳамиша муайян мақсад қўйилиб, мазкур мақсадда психологик йўналиш ўз ифодасини топади. Масалан, қўлларни силканиш ҳаракатини бажариш чоғида ҳаракатларнинг амплитудасини аниқ такрорлаш ҳисобига ҳаракат сезувчанлигининг даражасини ошириш мақсад қилиб қўйилади. Энг юқори юклама билан бажариладиган машқларда ушбу юкламани енгиб ўтиш ҳисобига спортчининг иродавий кучини мустаҳкамлаш вазифаси қўйилади ва ҳоказо. Спорт тренажёрларининг компютер дастурлари ҳам зарур психик сифатларни такомиллаштиришга хизмат қилади. Тренажёрлар (компютер дастурлари) ёрдамида мураккаблигига кўра жуда хилма-хил вазиятларни моделлаштириш мумкин. Ушбу моделлар спортчи қабул қилган қарорнинг тўғрилиги ҳақида унинг вақт оралиғида тутган ҳусусиятлари ва ҳоказолар ҳақида муайян ахборотни беради. Ўзбекистон Давлат жисмоний тарбия институтининг педагогика ва психология кафедрасида ана шундай тренажёрларнинг компютер дастурлари ушбу китоб муаллифи томонидан яратилган (“Синхро”, “Слаломист”, “Тактик”).
7. Психологик тайёргарликда индивидуал ёндошув
Индивидуал ёндошувнинг моҳияти шундан иборатки, ўргатиш ва машғулотлар олиб боришнинг бирор бир услуби, агар у инсоннинг индивидуал-психологик хусусиятларини ҳисобга олмасдан амалга оширилар экан, зинҳор кутилган натижаларни бермайди.
Тайёргарликни индивидуаллаштиришнинг аниқ ва муайян вазифалари – инсоннинг барча потенциал имкониятларидан тўлиқ фойдаланиш, унинг характеридаги ўзига хосликни ва темпераментни, конкрет вазиятлардаги психик ҳолатни, олдига қўйилган мақсад ва ҳал этадиган вазифаларни инобатга олган ҳолда унга таъсир кўрсатишнинг энг мақбул йўлларидан фойдаланишдан иборатдир.
Ўқув-машғулот ва тарбиявий ишларни индивидуаллаштириш даражаси ҳар хил бўлиши мумкин. Биринчидан, ҳаммага бир хилдаги тенглаштирувчи ёндошувни қўллаш имкониятининг мавжудлиги. Албатта, бундай вазиятда индивидуаллаштиришнинг даражаси нолга тенг бўлади. Иккинчидан мураббий ўз қўл остидагиларнинг ҳар бири билан индивидуал, уларнинг педагогик таъсирга нисбатан реакциясини ҳар томонлама мукаммал ўрганиш асосида ҳам иш олиб бориши мумкин. Бу ерда индивидуаллаштиришнинг ёрқин намунасини кўришимиз мумкин. Ниҳоят, учинчидан спортчиларни улардаги умумий жиҳатларга кўра алоҳида гуруҳларга ажратиб ҳам шуғулланиш мумкин. Бу турларга (ёки типик ўхшашликларга) кўра индивидуаллаштириш дейилади.
Спортчиларни ўргатиш ва тайёрлашда типик хусусиятларига кўра гуруҳларга ажратиб индивидуаллаштириш алоҳида эътиборга лойиқдир. Ана шундай услубни қўллаб, яъни спортчининг шахсий хусусиятларини қадрлаб, уларни муайян типларга ажратиб иш юритиш орқали махсус психологик адабиётларда тақдим этилган амалий тавсиялардан фойдаланиш мумкин бўлади. Айни шундай ишни олиб бориш учун мутахассис-психологлардан ҳам аниқ маслаҳат ва тавсияларни олиш мумкин.