Спорт психологияси 1-маъруза спорт психологиясининг

8. Спортчиларни мусобақага психологик тайёрлашни
режалаштириш асослари
Спортчиларни психологик тайёрлаш масаласининг ҳал этилиши режалаштириш асосида амалга оширилади. Бу режани ким тузади? Албатта мазкур режа спорт мураббийси томонидан тузилади. Ушбу режани тузиш чоғида бир қатор хусусиятларни ҳисобга олиш керак бўлади. Жумладан: спорт турини, спортчининг ёши ва маҳоратини, унинг индивидуал хусусиятларини. Психологик тайёргарликнинг умумий режасини нисбатан узоқроқ давр учун, масалан бир йилга тузиш мақсадга мувофиқ. Бундай режа иккита бўлимдан иборат бўлади: биринчи бўлим – мусобақаларга умумий психологик тайёргарлик, иккинчи бўлим эса – муайян мусобақага психологик тайёргарликни қамраб олади. Биринчи режа нисбатан узоқ мақсадни кўзлагани учун у маълум даражада барқарор бўлади, иккинчиси эса муайян мусобақага мослаб тузилади, шу сабабли ҳам олдинда турган мусобақага тайёргарликнинг ўзига хос жиҳатларидан келиб чиққан ҳолда ўзгартирилиши, тўлдирилиши, қисқартирилиши мумкин.
Спортчини мусобақага умумий психологик тайёрлаш учун қуйидагилар зарур:
1. Режа тузилаётган спортчининг ёшини билиш;
2. Унинг спорт маҳорати даражасини ҳисобга олиш;
3. Психологик тайёргарликнинг мақсад ва вазифаларини белгилаш ва улардан келиб чиққан ҳолда аниқ чора-тадбирларни ишлаб чиқиш;
4. Спорт турининг психограммасини аниқлаштириш, яъни ушбу спорт турини такомиллаштириш учун қандай шахсий, психик, психомотор сифатлар талаб этилишини, мусобақада муваффақиятли иштирок этиш учун қандай психик ҳолатларни шакллантириш лозимлигини аниқлаш;
5. Тайёргарлик машқлари жараёнида спортчининг мотивация воситаларини аниқлаш;
6. Психодиагностика воситаларини аниқлаш (шахс ривожланиши ва спорт маҳоратининг ошиб бориш динамикасини аниқлаштириш учун), психогигиена воситаларини (спортчининг психик ҳолатини кузатувчи назорат воситалари, спортчини жисмоний жиҳатдан қайта тиклаш), хотирани, ақлий қобилиятни, иродавий сифатларни ривожлантириш учун мўлжалланган умумий психик ривожланиш воситаларини киритиш;
7. Машғулот жараёнида ва ундан кейинги психик ҳолатларни бошқариш ва спортчининг ўз-ўзини тартиблаши учун зарур воситаларни танлаш;
8. Спортчиларнинг мусобақалашув характеридаги экстремал вазиятларда эмоционал барқарорлигини шакллантиришга йўналтирилган воситаларни белгилаш.