Sport menejmenti va iqtisodiyot

Moliyaviy boshqarishda kapitallar tarkibini boshqarish va qiymatini baholashning ahamiyati

Kapital o‘z mohiyatiga ko‘ra bir xil emas va turlicha tavsiflarga ega ekanligi sababli uning tarkibini baholashda u yoki bu ko‘rsatkichdan foydalanish zarurati vujudga keladi, bu sifatda odatda qiymat tushunchasidan foydalaniladi. Buning sababi ushbu ko‘rsatkichning bevosita xarajatlar bilan, demak, ularni hisobga olish shakllari bilan bog‘liqligi hisoblanadi. Shunday bo‘lib tuyulishi mumkinki, kapital narx ushbu sharoitlar uchun qat’iy belgilab qo‘yilgan o‘zgarmas ko‘rsatkich, lekin aslida bunday emas. Jamiyat kapitalining barcha tarkibiy qismlari qiymatini (narxi) ko‘rib chiqish va osonlik bilan shuni ko‘rish mumkinki, bir holatda narx shakllanishiga ta’sir etuvchi siyosiy va boshqa sub’ektiv omillar mavjud bo‘ladi, boshqa holatda esa qabul qilingan buxgalteriya hisobi yuritish uslubiyati o‘z aksini topadi. Shu sababli jamiyat kapitalining narxiga ta’sir etish uchun ayrim imkoniyatlar mavjud hisoblanadi. Biroq normal rivojlanayotgan iqtisodiyotda bunday ta’sir darajasi etarli darajada cheklangan ekanligini ta’kidlab o‘tish joiz.

Korxona moliyalashtirish usulini o‘zi tanlaydi. Bunda qabul qilingan qaror ko‘p jihatdan bir qaraganda, iqtisodiy zarurat bilan bog‘liq bo‘lmagan omillarga bog‘liq bo‘ladi. Ularning orasida – turli xil reytinglar, firmaning raqobatli maqomi kabi ko‘rsatkichlar va h.k. Shunday qilib, kapital tarkibiga sof tashqi omillar ta’sir ko‘rsata boshlaydi. Korxona tahlilchi firmalarning byulletenlarida, sharhlarida qanday aks etishiga, o‘z faoliyatining yakunlari va joriy ishlari haqida axborotni qanday taqdim etishiga bog‘liq bo‘lib boradi. Hamkorlar va kreditorlar moliyaviy hujjatlardan tashqari alohida e’tibor qaratadigan bir nechta asosiy omillarni ajratib ko‘rsatish mumkin:

 buxgalteriya hisobi yuritish usuli;

 firma axborotlarining ochiqlik darajasi;

 audit o‘tkazishga turli xil mahalliy va xorijiy tashkilot va mutaxassislarni jalb etish;

 fond ko‘rsatkichlari va b.

Shunday qilib, kapital qiymati ob’ektiv va sub’ektiv tarkibiy qismlardan tashkil topadi. Bunda sub’ektiv tarkibiy qismlar reyting ko‘rsatkichlariga qarab jiddiy o‘zgarib turishi mumkin. Turli korxonalar qarz kapitali bo‘yicha turlicha xarajatlarga ega bo‘lishi mumkin. Hissadorlik kapitaliga keladigan bo‘lsak, uning narxi ham korxona o‘zini qay tarzda moliyalashtirishi mumkinligiga qarab turlicha bo‘lishi mumkin.

Kapitalning yakuniy qiymati alohida tarkibiy qismlar bo‘yicha xarajatlarni o‘lchash yo‘li bilan shakllantiriladi. Aytilganlarni quyidagi formula bilan ifodalash mumkin:

bu erda S_i —kapitalning har bitta tarkibiy qismi narxi,

k_i — alohida tarkibiy qismning vazni.

Kapitalning o‘rtacha tortilga qiymatini hisob-kitob qilish bilan bog‘liq ayrim qiyinchiliklar vujudga kelishi mumkin. Muammo tarkibiy qismlarni qaysi ko‘rinishda hisobga olish kerakligidan iborat. Hisobga olishning ikki xil usuli mavjud: bozor qiymati bo‘yicha va balans qiymati bo‘yicha. Ikkala usulning ham afzalliklari, ham kamchiliklari mavjud. Shubhasizki, bozor qiymati haqiqatda mavjud qiymatga yaqinroq hisoblanadi. Shu bilan bir paytda bozor doimiy harakatda bo‘ladi va bu baholash jarayonining o‘zini qiyinlashtirib qo‘yadi.

Hissadorlik kapitaliga xizmat ko‘rsatish xarajatlarini tahlil qilishda ilgari mavjud bo‘lgan kapital va emissiya natijasida hisobot davrida olingan kapitalga taqsimlash zarur. Dastlabki holatda faqat dividendlar va ular bilan bog‘liq xarajatlarni, keyingi holatda esa – emissiyani chiqarish va joylashtirish bilan bog‘liq xarajatlarni hisobga olish lozim.

Oddiy hissadorlik kapitali qiymatini hisob-kitob qilishda odatda Gordonning klassik formulasidan foydalaniladi⁶:

P=D/(k-g) (7)
bu erda R — aksiyaning bozor narxi,

k — daromadlar bo‘yicha joriy bozor foizi,