Sport fiziologiyasi fanidan ma’ruzalar matni Ma’ruza Kirish

Ma’ruza: 15. Atsiklik sport turlarining fiziologik tasnifi.

Reja

1.Ogir atletikachilarda somatikfunksiyalarininguzgarishi
2.Ogir atletikachilarda vegetativ funksiyalarininguzgarishi
3.Statik kuchlanishlar yoki Lingard fenomeni haqida tushuncha

Jismoniy sifatlar-kuch, tezkorlik, epchillik va egiluvchanlikni rivojlantirishda shtanga bilan shugullanish muxim axamiyatga ega.Sportning bu turidagi mashklar shaxsan kuch bilan bajariladigan xarakatlar atsiklik bыlib, shtangani kыtarish dinamik ish, uni kыkrak balandligida yoki yuqoriga uzatilgan qo‘llarda tutib turish statik kuchlanishlardan iborat. Ogir atletika bilan shugillanish organizmga ыziga xos ta’sir kыrsatadi.

Ogir atletikachilar past bo‘yli, ko‘krak qafasi keng , elka kamari yaщshi rivojlangan, qo‘l oyoqlari nisbatan qisqa bыladi. Muntazam mashq qilish natijasida tananing yon tomonga rivojlanishi , ya’ni yыgonlashishi yuzaga keladi. Muskullar gipertrofiyalanishi bilan muskul massasi ortadi yog kamayadi. SHu bilan birga aytish kerakki muskul щajmining ortishi va yogning kamayishi щar xil vazn kategoriyalarida turlicha bыladi. Dalillarga kыra ogir vazinlilarning ikkinchi qismidagi atletlarda muskul va eng ko‘p yog bo‘ladi. YUqori natijaga erishishda asosiy muskullar guruxining kuchi ortishi muhim ahamiyatga ega, ya’ni ogir atletikachilarda tana, elka, bilak, son va boldirning yozuvchi muskullari kuchi asosiy rol o‘ynaydi. Bukuvchi muskullar kuchining o‘zgarishi unchalik axamiyatga ega emas .
Umuman ogirliklarni ko‘tarish bilan shugillanish harakat apparatining morfofunksional jihatdan rivojlanishiga olib keladi(9-rasm) natijada kuch va umumiy ish qobiliyati ortadi. Biroq jismoniy sifatlar, ayniqsa kuchni rivojlantirish uchun ogirliklarni ko‘tarishda har bir sportchining ish qobiliyatini щisobga olgan щolda optimal yukni belgilash, fiziologik qoidaga rioya qilish zarur.
Muskul kuchining ortishi faqat harakat apparatining rivojlanishiga bogliq bo‘lmay, balki harakat apparati ishini boshqaradigan markaziy nerv sistemasi xolatiga, uning muskullar faoliyatini boshqarishga xam bogliq. Markaziy nerv sistemasi щamma fiziologik sistemalar faoliyatini me’yoriy boshqarish uchun ularga yuboriladigan nerv impulslarining kuchi va sonini aniq belgilagandagina maksimal kuch yuzaga keladi.
Energiya almashinuvi. Ogir atletika bilan shugillanishda energiya sarfi bajariladigan ish щajmiga bogliq. Nisbiy tinch щolatda ogir atletikachilardagi energiya sarfi sport bilan shugillanmaydigan shaxslarga nisbatan 2,4% kam bыladi. Jismoniy chiniqqanlik ortgan sari energiya sarfining tejamligigi ko‘payadi va energiya sarfi kamayadi. Mashq qilish jarayonidagi energiya sarfi shtangani kutarish usullariga xam bogliq bыladi. Sportchi ko‘krak balandligida ushlab turgan shtangani yuqoriga ko‘tarishida eng ko‘p energiya sarflanadi (15,5 kkal. atrofida). Turli vazndagi sportchilar shtanga bilan turli mashqlar bajarishida bыladigan energiya sarfini quydagi jadvaldan kыrish mumkin. (1-jadval).
Jadvaldagi dalillardan ma’lumki shtangachining vazni ortishi bilan uning mashq uchun sarflaydigan energiya miqdori щam ortib boradi, chunki bajariladigan ish щajmi xam kыpaya boradi. Ogir vaznli shtangachilar shtangani kыtarishda (jimda) engil vazinlilarga nisbatan uch martta kыp energiya sarflaydilar. YUqori malakali shtangachilarning bir martada mashq qilish mashgulotlaridagi energiya sarfi 700-900 kkal.ni tashkil etadi. Mashq qilishning ayrim davrlaridagi щalqaro klassdagi sport ustalarining energiya sarfi 1500 kkal.ga borishi mumkin.
Nafas funksiyasi. Ogir atletikachilarning nafas sistemasi ыzining funksional imkoniyatlari bыyicha chidamlilikka chiniquvchi sportchilarning nafas sistemasiga nisbatan kam rivojlangan , chunki ogirliklarni kыtarish va ushlab turish qisqa muddatli bыlgani sababli kislorod ыzlashtirishning yuqori darajada bыlishi unchalik zarur emas, shtanga bilan shugillanishda kislorodga bыlgan talab daqiqasiga 1.6-4.2 l. atrofida bыlib щarakat turi va shtangachining vazniga bogliq. Nafasning minutlik щajmi щam 20-30 l. gacha ortadi, shu bilan birga ыpka ventiyalsiyasining ortishi щam ish tugaganidan tkeyin yuzaga keladi. SHtangani kыtarish odatda nafasni ushlab turgan щolatda bajariladi, yani shtangani kыtarish yoki ushlab turish vaqtida muskullarning kuchli taranglanishi =on tomirlarini qisadi va qon oqishini sekinlashtiradi, nafasning ushlanishi to‘qimalarga kislorod borishini kamaytiradi. Bundan kыrinib turibdiki shtangachi deyarli kislorodsiz (anaerob) sharoitda ish bajaradi. Bunday xolatda ishni bajarish uchun talab etilayotgan kislorodning 80-90- % ti qarzga o‘tadi.

1-jadval
Ogir atletikadagi ba’zi bir mashqlar bajarilishidagi energiya sarfining vazn kategoriyalariga bogliqligi (kkal bilan), (N.N.Saksonov bыyicha, 1970)

Mashqlar