|
4. Ijtimoiy harakatlar.
Tashkil etilmagan guruhlarda, olomon ichida odamlarning faoliyati jamiyatning shakllangan tartibiga zid turadi. Kishilarning jamoadagi xulq-atvorining elementar shakllari nisbatan stixiyali bo’lib, noaniq vaziyatda va xavf-xatarda bu xatti-harakatni oldindan aytish mumkin emas. Jamoa (kollektiv) xatti-harakati tabiatini aylanma reaktsiya yordamida tushunish mumkin. Ijtimoiy o’zaro ta’sirning bu shaklida kishilar bir-birlarining kayfiyati, his-hayajonini ifodalaydi.
Ijtimoiy betinchlik - ko’plab kishilarning ichki keskinligi, tarangligi bo’lib, u faoliyatining tartibsizligi va muvofiqlashtirilmaganligida ifodalanadi. U aylanma reaktsiyaga jalb etilib, boshqalarga ham ta’sir ko’rsatadi.
Odamlarning bir-biriga nisbatan ta’sirchanligi oshganda, shuningdek, shakllangan turmush tarzi buzilgan paytlarda va kishilar birgalikda uni boshidan o’tkazganda ijtimoiy betinchlik paydo bo’ladi. U inqilobiy besaranjamlik, noroziliklar, diniy hayajonlar, mehnat nizolari paytida ko’p uchraydi.
Ijtimoiy betinchlik quyidagi xususiyatlarga ega:
xulq-atvorning tartibsiz xarakteri. U kishilar tanglik va og’ir ahvolda qolib, faoliyat ko’rsatishlariga kuchli ehtiyoj vujudga kelganda, lekin aniq bir maqsadlari bo’lmaganda namoyon bo’ladi;
kuchli tashvish, xavotir, vahima, qo’rquv, ishonchsizlik, agressivlik tuyg’ulari;
ta’sirlanuvchanlik, biron narsaga ishonish, ruhiy beqarorlik va yo’lboshchilar fikriga berilish.
Jamoada hayajonlanish, qo’zg’alish keng tarqalganda ijtimoiy infektsiya (yuqumlilik) oshadi ya’ni biron bir kayfiyat, xatti-harakat (chayqovchilik, moliyaviy vas-vasa, vatanparvarlik jazavasi) vujudga keladi.
Elementar jamoa guruhlarining to’rt turini ajratib ko’rsatish mumkin (G.
Blumerga ko’ra):
harakatdagi olomon (agressiv olomon);
ekspessiv olomon (mas, diniy sektalarda raqsga tushayotgan, jazavadagi olomon);
omma (ommaviy xatti-harakatda ishtirok etadigan, lekin hech qanday ijtimoiy tashkilotga ega bo’lmagan, bir-birini tanimaydigan kishilar);
jamoatchilik (biron-bir muammo bo’yicha turli fikrga ega bo’lgan kishilar guruhi).
Bu ijtimoiy guruhlar tashqi ta’sir natijasida emas, balki ichki bir sabab vositasida vujudga keladi. Ularning faoliyati mavjud madaniy me’yorlar orqali belgilanmaydi.
Umuman olganda, jamiyat quyidagi buyruq, farmoyishlar yordamida faoliyat ko’rsatadi:
olomon aloqa o’rnatish orqali harakat qiladi (odamlarning bir-biriga nisbatan ta’sirchanligi yuqori bo’ladi, kayfiyatga ongli bo’lmagan holda javob beradi, birgalikda faoliyatga ichki bir turtki yordamida kirishadi).
ommadagi individual tanlash, qarashlarning mos kelishi orqali jamoatchilik o’ziga xos birlikni tashkil qiladi va muayyan umumiy qarorning bajarilishi yoki jamoatchilik fikrining tashkil topishi uchun harakat qiladi.
Jamoatchilik fikri jamoa mahsuli bo’lib, uni o’zida ifodalaydi.
Jamoatchilik fikrining shakllanishi bir necha yo’llar bilan amalga oshadi, masalan:
manfaatdor guruhlar manfaatdor bo’lmagan guruhlarga nisbatan boshqalar fikrini bahs-munozaralar orqali shakllantiradi;
odamlarni muayyan nuqtai nazarni qabul qildirishga qaratilgan tashviqotlar orqali ham jamoatchilik fikri shakllanadi.
Yuqorida ko’rsatilgan jamoa guruhlari ijtimoiy o’zgarishlardan dalolat beradi. Ular yangi jamoa xulq-atvori, yangi ijtimoiy hayot shakllarining rivojlanishi, yangi ijtimoiy tartiblarning rivojlanishda muhim rol o’ynaydi. Ijtimoiy harakat dastlab boshlangan paytda yaxshi tashkil etilmagan bo’ladi. U rivojlanishi bilan tashkilotga, an’analar, mustahkamlangan rahbarlik, ijtimoiy tartib va qadriyatlarga ega bo’la boradi. Ijtimoiy harakat quyidagi mexanizmlar yordamida rivojlanib, tashkil etilishi mumkin:
odamlarning bir-biri bilan birdamligi va hamkorligi tuyg’usining tashkil etilish jarayoni, muayyan ijtimoiy harakat tarafdorlari orasida o’zaro xayrixohlikning shakllanishi kelishilgan xatti-harakatni vujudga keltiradi;
guruhlar ichida va guruhlararo munosabatlarning rivojlanishi, harakat a’zolarining o’z faoliyati haqqoniyligiga ishonishi ularni o’z maqsadlari atrofida birlashtiradi, dushmanning borligini tan olish harakat birdamligini ta’minlaydi;
tantanali marosim va urf-odatlardan foydalanish: ommaviy miting, parad, yubiley tantanalari, shiorlar, qo’shiqlar, she’rlar, bayroqlar va hokazolar ijtimoiy harakatni rivojlantirib mustahkamlaydi, shu marosimlarning har bir ishtirokchisi o’z-o’ziga baho beradi, natijada u o’zini muhim bir shaxs deb hisoblaydi;
harakatga barqarorlik va muayyanlik beradigan guruh axloqining shakllanishi: harakat maqsadining haqqoniyligi va odilligiga hamda maqsadga erishishga ishonish;
harakat maqsadi va vazifalari shakllanadigan ta’limotlar to’plami - guruh mafkurasining rivojlanishi.
Ijtimoiy harakatning muvaffaqiyatli rivojlanishi yuqorida ko’rsatilgan mexanizmga, ijtimoiy oqibat esa ijtimoiy harakat xarakteriga (inqilobiy yoki islohot harakati) bog’liq.
Do'stlaringiz bilan baham: |
