Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
13 
S.Y.Nimmik sotsial geografiyani iqtisodiy geografiyaga qaramligini va 
shuningdek, sotsial va madaniy geografiyani bo’linmasligini ham ko’rsatib o’tadi. 
Ta’kidlash lozimki, keyingi yillarda ijtimoiy geografiya iqtisodiy geografiya 
va «noiqitisodiy», ya’ni sotsial geografiyaga bo’linadi, degan fikrdagi mualliflar 
soni ortib bormoqda. Bunday ilmiy qarash uchinchi va to’rtinchi yo’nalishlar 
orasida oraliq, bo’g’inni hosil qiladi. 
To’rtinchi yo’nalish
ga mansub nuqtai nazarga ko’ra, sotsial geografiyani 
barcha ijtimoiy munosabatlarni qamrab olgan fan 
sifatida tushunish mumkin. Bu 
yerda «sotsial» va «ijtimoiy» tushunchalari o’zaro mos va ular o’zaro 
sinonimlardir. Demak, bularga ko’ra sotsial geografiya (ijtimoiy geografiya) 
boshqa ijtimoiy — geografik tarmoqlar (aholi geografiyasi, siyosiy geografiya, 
harbiy geografiya, tarixiy geografiya va shu kabilar)dan tashqari iqtisodiy 
geografiyani ham qamrab oladi. N.N.Baranskiy ham ijtimoiy geografiyani shunday 
keng ma’noda tushungan va bunday tushunish mahalliy olimlarga (A.Soliyev, 
O.Ata-Mirzayev va boshqalar) ham xos. 
Sotsial geografiyani tutgan o’rni xususidagi birinchi yo’nalishga mansub 
qarashlar uni rivojlanishiga sharoit yaratmaydi. Ikkinchi yo’nalishga mansub 
qarashlar esa aholi geografiyasining ahamiyatini oshirib yuboradi. Ko’pchilik 
tadqiqotchilar aholi geografiyasini geografiyaning sotsial qanoti, yadrosi degan 
fikrdalar (S.B.Lavrov, G.V.Sdasyuk) yoki aholi geografiyasi ijtimoiy geografiyada 
alohida rol o’ynaydi (S.Y.Nimmik). 
Sotsial geografiyani tutgan o’rni xususidagi uchinchi yo’nalishdagi 
qarashlarning vujudga kelishi to’la qonuniydir. Bunga ko’ra, sotsial geografiya 
geografiya fanlari tarkibida o’rta darajadagi fan hisoblanadi. To’rtinchi 
yo’nalishdagi qarashlar barchaga tushunarli va mantiqiydir. Unga ko’ra sotsial 
geografiya (keng ma’noda) barcha ijtimoiy — geografik fanlarni qamrab olgan fan 
bo’lib hisoblanadi. 
Hozirgi vaqtda ko’pchilik mualliflar tomonidan «sotsial geografiya» 
terminini bir vaqtning o’zida tor va keng ma’noda tushunishning zarurati tug’ildi.

---