Son verstk indd

КАСБИЙ ТАЪЛИМ

---

17
2020 №1, Kasb-hunar ta’limi
КАСБИЙ ТАЪЛИМ
сати учун самарали ва тежамкор тизим 
ҳисобланади. Таълим олиш қанчалик ама
-
лиётга яқин бўлса, корхона ва ўқувчи учун 
шунчалик катта фойда бўлади. Германияда 
касб-ҳунар таълими дуал тизимга асосан 
ташкил этилган. 
Биз томондан олиб борилаётган тадқи-
қотимизнинг мақсади профессионал таъ
-
лимнинг икки томонлама шаклини пайдо 
бўлиши ва замонавий шароитда ривожла
-
нишида унинг элементларини Германия 
тажрибасига асосланиб фойдаланиш им
-
кониятини аниқлаш ва асослашдан иборат 
бўлиб, мутахассислар тайёрлашда замона
-
вий профессионал таълимни шаклини ри
-
вожлантиришдан иборат. 
Шу муносабат билан таҳлиллар ва 
энг яхши хорижий тажрибадан самарали 
фойдаланиш зарурати кучаймоқда. Кон
-
цептуал даражада буни қиёсий педагогика, 
хорижий ва маҳаллий профессионал таъ
-
лимнинг фундаментал асосларини наза
-
рий ўрганиш ва уларнинг ривожланишини 
тарихий ва прогностик нуқтаи назардан 
кўриб чиқиш орқали амалга ошириш мум
-
кин. Ривожланган давлатларнинг таълим 
тизимлари тажрибасини ўрганиш, ўз мам
-
лакатида таълим ва тарбия муаммоларига 
янада танқидий ёндошишга имкон беради, 
касбий таълим соҳасидаги ўзгаришлар за
-
рурлигини тушунишни таъминлайди ва 
педагогик инновацияларни қўллаб-қувват
-
лайди.
Дастлабки изланишларимизга кўра, 
профессионал таълимда мутахассисларни 
тайёрлашда назарий ва амалий таълимнинг 
ўзига хос хусусиятлари сифатида, таълим
-
нинг икки томонлама шаклида назарий 
машғулотлар билан бирга амалий таълим
-
ни ўқитиш бўйича ярим вақтда ишлаш би
-
лан бирлаштирадиган ўқув жараёни сифа
-
тида тавсифлашни келтиришимиз мумкин. 
Бу ўз навбатида профессионал таълим
-
нинг меҳнат бозори эҳтиёжларига мувофиқ 
юқори малакали кадрлар тайёрлаш учун 
давлат, иш берувчилар ва турли ташкилот
-
ларнинг ўзаро яқин муносабати механиз
-
ми бўлган ижтимоий шериклик маҳсули 
сифатида пайдо бўлишига олиб келади. 
Шунингдек, профессионал таълим бозор 
иқтисодиёти шароитида муваффақиятли 
мослаштирилган таълим ҳодисаси сифа
-
тида ҳам кўриб чиқилади, бу турли мамла
-
катларда, шу жумладан Ўзбекистонда ҳам 
профессионал таълимнинг ривожланиши
-
га бевосита ва билвосита таъсир кўрсатади. 
Дуал таълим тизимининг элементлари
-
га асосланган таълим муассасаси ва корхо
-
на мутахассислари томонидан биргаликда 
ишлаб чиқилган ўқув дастурлари профес
-
сионал аҳамиятга эга бўлган компетенция-
ларнинг муваффақиятли ривожланишига 
ёрдам беради.
Ўқув тизимида дуал таълим – таълим-
да ўқув жараёнининг профессионал йўнал
-
тирилган назарий ва амалий қисмларини 
ташкил қилиш тўғрисида хорижий олим
-
ларнинг қуйидаги таърифларини келтириш 
мумкин.
А.Г.Федотова томонидан «корхоналар
-
нинг талабалар касбий таълимида бевосита 
иштирок этишига асосланган ўқитишнинг 
ушбу тизими ишлаб чиқариш тажрибасига 
эга бўлган юқори малакали ёш мутахассис
-
ларни тайёрлашнинг самарали усулидир», 
дуал таълим тизими мутахассисларнинг 
даражаси ва сифатига максимал даражада 
мос келиш имконини беради талабаларни 
ишлаб чиқариш талабларига тайёрлашни 
[2], В.Л. Тешена эса «дуал таълим муҳити 
маълумотларнинг етишмаслиги ва амалий 
машғулотларнинг ёмонлиги туфайли юзага 
келадиган бошқа ўқитиш шакллари учун 
муқаррар стрессиз иш жойига бемалол ки
-
ришни таъминлайди» [3] деб, Д.A. Торо
-
повнинг касб таълими сифатини таъмин
-
лаш учун шарт-шароитларни аниқлашга 
бағишланган диссертациясида эса [4], дуал 
тизим келажакда ишда касбий мослашиши 
учун талабаларнинг касбий, амалий билим 

---

18
Kasb-hunar ta’limi №1, 2020
ва кўникмаларини шакллантиришини таъ
-
кидлаб ўтишган. 
Таълим ва корхона ўртасидаги шерик-
лик доирасида амалга оширилган икки 
томонлама таълим, профессионал таълим 
ўқувчиларига ишлаб чиқариш шароитла
-
рига муваффақиятли мослашиш, касбий 
кўникмаларга эга бўлиш, корхонанинг ўзи
-
га хос хусусиятларини тушуниш ва унинг 
корпоратив маданияти ва қадриятларига 
тақлид қилиш имконини беради. 
Бошқа томондан, шуни таъкидлаш ке
-
ракки, профессионал таълимининг икки 
томонлама шаклининг ўзига хос хусусият
-
лари, касб-ҳунар таълими муассасалари
-
нинг маркетинг фаолияти функцияларини 
ўз ичига олган касб-ҳунар таълими менеж-
ментининг мавжуд таълим-ташкилот тизи
-
мида келажакда малакали ишчиларни тў
-
лиқ тайёрлаш имкониятини беради.
Шу билан бирга, дуал таълимнинг ҳам 
ташкилий, ҳам педагогик жиҳатларини ҳи
-
собга олиш керак. Педагогик жиҳатларни 
ишлаб чиқишда ўсмирларни ўқитишнинг 
ўзига хос хусусиятларини, таълимнинг ҳар 
бир босқичида ўқув таркибини танлашга 
алоҳида ёндашувни ҳисобга олиш керак. 
Бунда педагогиканинг асосий тамойил
-
лари: яхлитлик, бирлик ва мустаҳкамлик, 
профессионал мақсадга мувофиқлик, мав
-
жуд тажриба ва билимларга таянишга риоя 
қилиш керак. 
Кўпгина хорижий мамлакатларда дуал 
таълим тизими қўлланилади. Уни ташкил 
этиш шакллари бир-биридан фарқ қили
-
ши мумкин, аммо асосийси, дуал таълим 
– бу ўқитишнинг назарий қисми таълим 
муассасида, амалий қисми – иш жойида, 
мулкчиликнинг турли шаклидаги корхо
-
наларда амалга ошириладиган машғулот 
тури бўлиб, бу эса корхоналарининг юқо
-
ри малакали кадрларига бўлган эҳтиёжи 
ва Ўзбекистонда мавжуд бўлган профес
-
сионал таълими тизими ўртасидаги ўзаро 
боғлиқликни ҳал қилиш имконини беради.
Профессионал таълим дастурини ишлаб 
чиқишда дуал таълим тизимининг эле
-
ментларини жорий этишда ишчиларнинг 
касбий маҳоратини шакллантиришнинг 
ташкилий-педагогик шартлари муҳим касб 
этади.
Хулоса ўрнида, дуал таълимидан фой
-
даланган ҳолда профессионал таълимни 
ташкил этишда мавжуд ёндашувлар ва хо
-
рижий тажрибани ўрганиш, адабиёт манба
-
ларининг таҳлилий, ташкилий-педагогик 
шароитлар ва профессионал таълимда ўқи
-
тишнинг икки томонлама модели тушун
-
чаларини шакллантириш, дуал таълимини 
амалга оширишнинг умумий схемасини 
ажратиб кўрсатиш, бу эса дуал таълим мо
-
делини амалга ошириш учун асосий таш
-
килий ва педагогик шартларни аниқлаш 
имконини беради.