Soliq nazariyasi” fanidan ma’ruzalar matni

3. Soliqlarning yalpi talab va yalpi taklifga ta’siri
Soliqlarning joriy qilinishi va mavjud soliq tizimiga o’zgarishlar kiritilishi bevosita yoki bilvosita yalpi talab va yalpi taklifga ta’sir etadi. Tovar narxi qancha yuqori bo’lsa, uni sotib olishga tayyor xaridorlarshuncha kam va uni ishlab chiqaruvchilar esa ko’proq taklif qiladilar. Bozor muvozanati talab va taklif kesishgan nuqtada to’xtaydi.

Talabningegiluvchanligixaridorningtaklifqilinayotgan tovarni sotish shartlariga bog’liq ravishda (eng avvalo, narxiga qarab) sotib olishga tayyorligi darajasini ko’rsatadi.Хaridorlar kelishuvga qanchalik ko’p intilsalar, talab shunchalik kam egiluvchan bo’ladi. Talab egiluvchan bo’lmasa, sotuvchilar soliq yukini xaridorlar zimmasiga osongina o’tkazib yuboradilar.

Talabning narx egiluvchanligi asosiy omillariga quyidagilar kiradi:

1. 
   O’rnini bosuvchi tovarlarning mavjud bo’lishi Agar bozorda bir-birining o’rnini bosuvchi tovarlar qancha ko’p bo’lsa, talab ham shuncha egiluvchan bo’ladi: xaridorda qimmat tovarlarning o’rniga arzonrog’ini sotib olish imkoniyati tug’iladi. Lekin bozorda bir-birining o’rnini bosadiganne’matlar mavjud bo’lmasa, xaridor belgilab qo’yilgannarxga ko’nishga majbur bo’lib, bunday holatda talab egiluvchan bo’lmaydi.
   
2. 
   Tovarga ketganxarajatlarning xaridor byudjetidagi ulushi. Ne’matlar qiymati xaridor byudjetida qanchalik katta o’rin tutsa, unga talabning egiluvchanligi shunchalik yuqori bo’ladi. Agar qalamning narxi 15 foiz ko’tarilsa, unga talab sezilarli darajada pasaymasligi mumkin: qalamning narxi shu qadar kichikki, xaridor bu tovar narxi oshganini payqamasligi ham mumkin Lekin avtomobilning narxi 15 foiz oshsa (boshqa teng shartlar qatorida), talab ancha-muncha kamayib ketishi aniq: narxning mutlaq o’sishi xaridorning "hamyoni" uchun haddan ziyod katta bo’ladi.
   
3. 
   Tovarning foydalilik darajasi. Kundalik ehtiyoj tovarlariga talab odatda egiluvchanbo’lmaydi; ziynat buyumlariga talab esa egiluvchandir. Masalan, non, gugurt, tuzga talab an’anaviy egiluvchan sanalmaydi. Aksincha, qimmatbaho, ko’ngilochar va shu kabi boshqa buyumlarga talab bir muncha egiluvchan bo’ladi.