Mavzus: Soliq elementlari
Reja:
Soliq elementlarining mohiyati va tarkibi
Soliq stavkalari
Soliq imtiyozlari
Soliqlarni undirish usullari
Soliq mexanizmi
Soliqlarning boshqa elementlari
1. Soliq elementlarining mohiyati va tarkibi
Soliq elementlari haqida gap borganda ko’pincha adabiyotlarda soliqqa tortish tizimi haqida so’z yuritiladi. Shu o’rinda soliqqa tortish tizimi haqida to’xtalib o’tadigan bo’lsak, soliqqa tortish tizimi soliq tizimiga nisbatan tor tushuncha bo’lib, aslida soliq tizimi tarkibini tashkil etadi. Soliq tizimi soliqqa oid barcha munosabatlarni qamrab olsa, soliqqa tortish tizimi esa ushbu munosabatlarni soliqlarni undirish bo’yicha iqtisodiy-huquqiy munosabatlarini o’z ichiga oladi. Shu jihatdan soliqqa tortish tizimi qonun chiqaruvchi hokimiyat tomonidan qonun yo’li bilan belgilangan hamda ijro hokimiyati tomonidan soliqlarni tashkil etish usullari, elementlari va tamoyillari majmuasidan iborat. Soliqqa tortish tizimining mohiyati garchand o’zgarmas bo’lib ko’rinsada, uning shakl-shamoyili va yo’nalishi davlatning ijtimoiy-iqtisodiy siyosatiga, qolaversa soliq siyosatining mazmuniga bog’liq bo’ladi. Chunki, soliqqa tortish tizimi o’z ichiga tarkiban soliq elementlari, soliqlarni tashkil etish tamoyillari va usullarini oladi, bu elementlarning qay darajada talqin etilishi esa bevosita davlat siyosati yo’nalishiga bog’liq. Masalan, soliq elementlariga kiruvchi soliq stavkasining qaysi turlarining ko’proq amal qilishi, soliq imtiyozlarining belgilanishi, soliqlarni undirishni qaysi usullaridan ustuvorlik bilan foydalanish asosan ijro hokimiyati faoliyatining mazmuniga bog’liq. Binobarin, shu ma’noda xuddi soliqlarni vazifalari kabi soliqqa tortish tizimi ham har bir davlatda o’ziga xos tarzda amal qilishi va tashkil etilishi mumkin.
Demak, yuqoridagilardan kelib chiqib aytishimiz mumkinki, davlat qonunchiligi bilan belgilangan va uning maxsus idoralari tomonidan undiriladigan soliqlarni tashkil etish usullari, elementlari va tamoyillari majmuiga soliqqa tortish tizimi deb ataladi.
Soliqqa tortish tizimining asosiy bo’g’ini hisoblangan soliq elementlari esa soliqqa tortishda ifodalanadigan tushunchalar bo’lib, ular soliq to’lovchilar va davlat byudjeti o’rtasidagi iqtisodiy-huquqiy munosabatlarda namoyon bo’ladi.
«Soliq nazariyasi»da soliqqa oid munosabatlarni to’liq va teranroq ifoda etish uchun iqtisodiy voqeliklarni har bir kichik guruhlari muayyan nomdagi iboralar bilan izohlanadi. Soliq elementlari ham xuddi shunday soliqqa oid iqtisodiy hodisalarni izohlashga xizmat qiluvchi yaxlit tushunchadir. Soliq elementlari tushunchasi soliqqa tortish tizimini muhim tarkibiy qismi bo’lib, uning o’zi ham kichik tizimni tashkil etadi, ya’ni soliq elementlari ham bir necha iqtisodiy kategoriyalarni yaxlit holdagi harakatini bildiradi.
Soliq elementlari bir nechta tushunchalardan iborat bo’lib, ular tarkiban: soliq sub’ekti, soliq ob’ekti, soliq predmeti, soliq stavkasi, soliq imtiyozlari, soliqni to’lash muddatlari, soliq yuki, soliq bazasini hisoblash usullari, soliqqa tortish usullari va shu kabi tushunchalarni qamrab oladi. Quyida soliq elementlarining har biriga qisqacha to’xtalib o’tamiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |