Soliq imtiyozlari va ularning amal qilishi

Soliqlar qat’iy belgilangan va doimiy harakatda bo’ladi. Tarixda 50 va 100 yillab o’zgarmasdan harakatda bo’lgan soliqlar mavjud. Ilmiy asosi qancha chuqur bo’ladi, soliqlar shuncha qat’iy va uzoq yillar o’zgarmasdan harakat qiladi yoki juda kam o’zgaradi.

To’langan soliqlar mamlakat miqyosida hammaga bir xil miqdorda qaytib keladi. Lekin, davlatga to’langan soliq summasi to’lovchining shaxsan o’ziga to’liq qaytib kelmaydi, ya’ni u ekvivalentsiz pul to’lovidir. Masalan, soliq to’lovchi bu yili davlatning sog’likni saqlash va maorif xizmatlaridan hech foydalanmagan bo’lishi mumkin. Lekin bozor iqtisodiyoti sharoitida hamma soliq to’lovchilarning to’lagan soliq va yig’imlari davlatning ularga ko’rsatgan xilma-xil xizmatlari (mudofaa, xavfsizlikni ta’minlash, tartib-intizomni o’rnatish va boshqa ijtimoiy-zaruriy xizmatlar) orqali o’zlariga qaytib keladi. Demak, soliq to’lovchilar nuqtai nazaridan olganda hamma soliqlar bozor iqtisodiyoti sharoitida davlatning ko’rsatgan ijtimoiy xizmatlari uchun to’lanadigan (to’lov) haqdir. Soliqlar byudjetga va davlat pul fondlariga kelib tushadigan, majburiy harakterga ega bo’lgan pul to’lovi munosabatlaridir. Shuningdek, soliqlar iqtisodiy kategoriya bo’lganligi uchun bozor iqtisodiyoti munosabatlari, shu jumladan, moliyaviy munosabatlar bilan chambarchas bog’liqdir. Bozor iqtisodiyoti erkin iqtisodiyotdir, ya’ni har bir huquqiy shaxs, tadbirkor o’z tovariga erkin baho belgilashi, mahsulot yetkazib beruvchini topishi va o’zi iste’molchini topib unga mahsulotni sotish huquqiga ega. Shuning ushun davlat ularning bir qism daromadlarini taqsimlab, byudjetga oddiy ajratma sifatida ololmaydi. Soliq qilib olish ushun Oliy majlisning qarori zarur, ya’ni qonun bilan olingan to’lov byudjetga utadi. Erkin iqtisodiyot sharoitida soliqlar ham erkin, ochiq, aniq bo’ladi, demokratik to’lovga aylanadi.

Soliq siyosatini ishlab chiqish moliya-iqtisodiy munosabatlardan kelib chiqadi. Davlat soliq siyosati orqali respublika iqtisodiyotini barqarorlashtirish va rivojlanishiga har tomonlama faol ta’sir ko'rsatish mumkin. Soliqlar pul munosabatlari bo'lib, iqtisodiy munosabatlarning tarkibiy qismi ekan, soliq siyosati xam iqtisodiy siyosatning tarkibiy qismidir.