Soliq akademiyasi

1.Arxaik madaniyatning dastlabki namunalari. 

---

18 
Arxaik yoki ibtidoiy madaniyat-mavjud insoniyat madaniyatning ibtidosi va eng uzoq 
davom etgan davridir. Bu davr insoniyat tarixi umumiy ko’lamining 99 foizini tashkil qilgan 
holda zamonaviy madaniyatga beqiyos ta’sirini ko’rsatib kelmoqda. O’sha vaqtda vujudga 
kelgan arxaik madaniyatning ayrim ko’rinishlari bo’lmish fikrlash tarzi, fe’l-atvor xozirga qadar 
yo’qolgan emas. Insoniyat hayotining boshlang’ich davri keyingi barcha o’zgarishlarga zamin 
tug’dirgani sababli bu davrni o’rganish insoniyat evolyutsiyasi asoslarini, uning madaniyati 
negizini tushunish va sharhlashga yordam beradi. 
Ibtidoiy bosqichdagi madaniyat rivojining qiyofasini qayta tiklash o’ta qiyin vazifa. 
Olimlar to’plagan ma’lumotlar 2 xil bo’lib: 
I Antropologik va arxeologik topilmalar-ibtidoiy odamning jismoniy va madaniy 
rivojlanishi, ovchilik jamoasining turmush tarzini yorug’ olamga chiqardi. Bu ma’lumotlar 
o’ziga xos belgilari bilan emprik (tajriba) tahlilni yuzaga chiqardi va ibtidoiy bosqichni umum 
qabul qilgan tasnifiga asos soldi: 
1. paleolit-qadimgi tosh asri, 
2. Neolit-yangi tosh asri. 
Paleolit bosqichining o’zi ham ilk va so’ngi davrlarga bo’linadi. Shuningdek, paleolit va 
neolit bosqichining o’rtasi mezolit-o’rta tosh asri davriga bo’linadi. 
II Etnografik ma’lumotlar-zamonaviy xalqlar va xozirgi vaqtda ham ovchilik va 
termachilik bilan kun ko’ruvchilarning hayoti haqida. Bu ma’lumotlar saqalanib qolgan arxaik 
madaniyat o’rinishini etnik, ijtimoiy va ruhiy o’hshashliklar bo’yicha qayta tiklashga yordam 
beradi. 
Тosh asrining davri bundan 2,6 mln. yildan to eramizgacha 2ming yilgacha bo’lgan 
vaqtni o’z ichiga oladi. O’z navbatida paleolit bosqichidagi eng uzoq davr ilk paleolit bo’lib, 
bundan 40-35 ming yil oldin tugaydi. Ilk poleolitda antropogenez jarayonining sodir bo’lishi, 
qazib topilgan gominid qoldiqlarining alohida turlari yashagan davrlarda madaniyatning alohida 
ilk namunalari vujudga keldi: qo’pol tosh qurollari tayyorlash olovdan foydalanish, oddiy turar 
joylarning qurilishi, muomala vositalarining rivojlanishi, atrof muhit haqida dastlabki murakkab 
tasavvurlarning paydo bo’lishiga sabab bo’ldi 
Detsentrizm farazi insoniyat paydo bo’lishini ikki o’choq Afrika va Osiyo bilan 
bog’laydi, zero hozirgi vaqtda eng qadimgi odam qoldig’i ham Afrika mintaqasida topilan. 
Markaziy Osiyo, xususan, O’zbekiston xududida qazib topilgan gominidlar ham ilk paleolit 
davriga oiddir. Arxeolog U. Ismoilov Selung’ir g’oridan topgan “fergantrop” qoldig’ining yoshi 
700 ming yilag teng. 
Ilk paleolitning oxirgi davri ko’pincha alohida davrga ajralib “o’rta” yoki “muste’” deb 
nomlanadi. Bu qonuniy hodisa bo’lib, muste’ davrida madaniy ijodkorlik jarayonining o’sishi 
sezilvadi, ya’ni bu davrda neandertallar paydo bo’ldi. Neandertallar keng xududlarga tarqalib 
murakkab va turli xil qurollar tayyorlagan, eng muhimi ulardan ma’lum marosim va madaniyatni 
rivojlantirish boshlandi. Neandertallar yashagan g’orlaridan ayiqni bosh suyagi topilgan, maxsus 
o’rntailgan tosh supa olovda qoraygan, unda ma’lum marosim o’tkazilgan. Neandertallar qabri 
ko’pincha Sharq-G’arb yo’nalishi bo’yicha joylashib, murda “yonbosh uxlayotgan holatda, 
tizzalari engagiga qayrilgan yoniga tosh qurollar qo’yilan”. Bu marosim udumi o’limdan keyingi 
hayot mavjudligi haqidagi tasavvurning madaniyatidagi eng qadimgi va barqaror paydo 
bo’lganligiadg dalolatdir. Neandertal qabri O’zbekistonning Тeshiktosh g’oridan ham topilan, 
shunigdek, o’sha davrga oid ko’plab manzilgohlar ochib o’rganilgan.