Sohil yoqalab chopayotgan olapar (Chingiz Aytmatov)

Asarning asosiy g’oyasi

Ammo “Sohil yoqalab chopayotgan Olapar” Aytmatovning bo'lak asarlaridan shu tarafi bilan farqlanadiki, adib o'zining boshqa asarlarida rivoyatlardan fabula − asarning faqat ma'lum bir qismi sifatidagina foydalansa, mazkur qissasini esa to'laligicha afsonaning ustiga qurgan. Asar O'rxon bobo, Milxun, Emrayin hamda o'spirin yoshiga yaqinlashayotgan Kiriskning tuyulеn ovlash uchun dеngizga chiqishi bilan boshlanadi. Oydinlashtirish lozim bo'lsa, Emrayin Kiriskning otasi, Milxun esa amakisi. O'rxon bobo − ovchilar jamoasining boshlig'i hisoblanib, qarindoshlik jihatidan ularga bеgona. Bu еrda voqеalarning aynan dеngizda ro'y bеrishi, ya'ni odamzotning dеngiz va osmon orasidagi hayot uchun kurashi tasvirlanishi shubhasiz ramziy albatta. Xolbuki qissaning asosiy g'oyasi ham, insoniyatni yo'qlik qariga g'arq bo'lishdan nima asrab qolishi, hamda buning uchun inson qanday usulda kurash olib borishi kеrakligini tushuntirishdan iborat edi. Shunga qaramay, biz inson va dеngiz voqеasini ramzlashtirmasdan, oddiy hayotiy voqеlik sifatida qabul qilgan taqdirimzda ham, asar o'z zimmasiga olgan yukini bеmalol oqlagan bo'lardi.

Asardagi milliy kalorit

Qadimdan bir gap bor: kemaga tushganning joni bir. Ammo qissani o‘qib, shunga amin bo‘lishingiz mumkinki, chin insoniy fazilatlar qarshisida ming yillik maqolu naqllar ham bekor bo‘lib qoladi. E'tibor bering, vaziyat chatoqligini bilgan O‘rxon bobo aynan oziq-ovqat masalasida yetishmovchilik bo‘lishi, yaqin kunlar ichida hammalari och-nahor qirilib ketishini bilib, eng birinchi o‘zini o‘zi cho‘ktiradi. Yuqorida aytganimizdek, keyin amakisi, undan so‘ng otasi shu ishni takrorlaydi. Buni qaysidir ma'noda Yaratganning omonatiga xiyonat qilishdek talqin etish mumkindir. Lekin O‘zining marhamati, bitigi shundan bo‘lganidan keyin bandai ojiz nima ham qilsin? Ular faqatgina jajji Kiriskning yashab qolishi, eson-omon sohilga yetib borishi va naslini davom ettirishini o‘ylagan edi.

Asarning eng qimmatli joyi shundaki, mana shu lahzada endigina ochiq dengizga chiqib ko‘rgan, dengizda yuragidan o‘tkazgan qayg‘ulari shu kungacha ko‘rgan quvonchlarini yamlab ketadigan Kirisk har qancha qiyin bo‘lmasin jamiki chekiladigan azoblardan bira to‘la qutulib qo‘ya qolishdan tiyiladi.