Sohil yoqalab chopayotgan olapar (Chingiz Aytmatov)

Asarning eng qimmatli joyi shundaki, mana shu lahzada endigina ochiq dengizga chiqib ko‘rgan, dengizda yuragidan o‘tkazgan qayg‘ulari shu kungacha ko‘rgan quvonchlarini yamlab ketadigan Kirisk har qancha qiyin bo‘lmasin jamiki chekiladigan azoblardan bira to‘la qutulib qo‘ya qolishdan tiyiladi.

“Ko‘k sichqoncha, suvingdan ber!” — onasi o‘rgatgan mana shu ajoyib so‘zni bola tinmay takrorlay boshladi: “Ko‘k sichqon, suvingdan ber! Ko‘k sichqoncha, suvingdan ber!” Garchi hech qanday mo‘'jiza yuz bermasa ham bola hadeb yalinib-yolvorib ko‘k sichqonni chakiraverdi. Endi bu — bolaning umid-ishonchi va tashnalikka qarshi birdan-bir chorasi bo‘lib qoldi...

 Aynan onasi o‘rgatgan mana shu qo‘shiq bolaning tirik qolishiga umid beradi. U cheksiz azoblar girdobida qolsa-da o‘zidagi metin iroda, Yaratgan omonatiga xiyonat qilmaslik, ertangi kunga bo‘lgan ishonch bilan yashay oldi. Mana shu xislat hayotning kichikdan kichik, maydadan mayda qiyinchiligiga duch kelib, “oh-voh” qilayotgan bugungi kun yoshlari uchun har tomonlama namuna bo‘la oladi.

Asar kulminatsiyasi

Asardagi yechim

Shuncha ramz va simvollarni, shuncha ulkan g'oyalarni o'z ichiga sig'dirolgan mazkur asar “Dunyoni kim qutqaradi?”, “Qanday qutqaradi?” kabi umumbashariy savollarga xulosaviy еchim bilan yakun topadi. Bu xulosa shundan iboratki: Dunyoni o'zgartirish uchun bambardimon urushlar olib borish yoki olamshumul inqiloblarga homiylik qilish shart emas. Odam zotida birgina O'rxon boboning jasorati bo'lsa bas, dunyo o'zgaradi, magaram har bitta insonning avlodlari oldidagi mangu burchi ham, aslida shudir.

Asarning eng kulminasion nuqtasi, Kirisk kasal bo'lib isitmalab qolganda onasi unga aytib bеran “Ko'k sichqoncha” haqidagi rivoyatga ham еtib kеldik. Rivoyat taxminan shunday boshlanardi: «Onasi yalinib-yolvorib, uni suv ichishdan tiyar edi. Tashnalikka chidasang, kasallik sеndan qochadi, dеb tushuntirardi. O'shanda isitma otashida yonayotgan Kirisk onasining aytganini qilib, ko'k sichqonchani chaqira boshlaydi. Sidqi dildan, komil ishonch bilan “Ko'k sichqoncha, suvingdan bеr.., ko'k sichqoncha, suvingdan bеr…” dеb tinmasdan yolvora boshlaydi. Va mana shu usul bilan o'z nafsini tiyib, butun bir qiynoqli kеchani еngib o'tadi.

“Sohil yoqalab chopayotgan olapar” qissasi insonda sabr-toqat, chidam-bardosh, metin iroda, har qanday mashaqqatni ham yengib o‘tish mumkin, degan tuyg‘u-tushunchalarni tarbiyalashi bilan ham ahamiyatlidir. Bu tuyg‘ular esa na millat, na davlat, na zamon, na makon tanlaydi. Shu bois ham bu asar umrboqiydir.