Sáne: Nókis 2023 j “tasdiyqlayman”

II. 3. Metomarfik jınıslerdıń strukturası
Regional metamorfizm-úlken basım hám joqarı temperatura tásirinde, jer qabıqlog'iniń tereń bóleginde úlken maydanda júz boladı. Bul metamdrfiZmniń tómengi shegaralarında taw jınıslerı zichlashadi hám cementlesedi. 'Mısalı, joqarıda yotuvchi qatlamlaming basımı, temperatura tásirinde sazlargilli slanetslarga, jumsaq qum -tıǵız qumǵa aylanadı. Jerdiń tereń bólimlerinde awa :rorat hám basımdıń joqarı dárejedegi tásiri áqibetinde, zichlangan t<>g' jınıslerı taǵı qaytaldan kristallanib ulaming strukturası hám quramı ózgeredi. Áne sonday sharayatlarda kristaUi sIanetsIar hal boladı. Pnevmogidrotermal metamorfizm-magmaniń joqarıǵa háreket etip, intruziv tog'i jınıslerın payda etgen waqıtta unc;ian ajraigan joqarı temperatura hám basımǵa iye bolǵan gazlar hám de suyıq eritpeler tásirinde magmatik, intruziv jinslerdiń ózgeriwinen payda boladı. Bul process pnevmatolit yamasa gidrotermal metamorfizm dep ataladı.
Taw jınıslerı dúzilisi - mineral hám mineral agregatlaridan ibarat taw jınıslerınıń dúzılıw xarakteristikası. " Taw jınıslerı dúzilisit. " ulıwmalasqan termin bolıp, taw jınıslerınıń strukturası hám teksturasi túsinigin óz ishine aladı. Struktura minerallardıń ólshemi, forması hám óz-ara jaylanıwı menen aniklanadi; tekstura taw jınıslerınıń irilew strukturalıq bólegi (mineral agregatlar) dıń ulıwma hám de boslıqsa jaylasıw qásiyetleri menen aniklanadi.
Magmatik taw jınıslerınıń dúzilisi. Magmatik taw jınıslerınıń strukturam magmaniń quramı jáne onıń suwıw sharayatlarına baylanıslı. Otqindi, tamır hám effuziv jınıslerda olar túrlishe boladı. Otqindi jınısler ushın tolıq kristallı struktóralar tán bolıp, ol jaǵdayda jınıslerdıń barlıq elementları qayta kristallanadi. Magma quramında ushqısh komponentlerdiń bolıwı kristallaniw trasini pasaytiradi hám magmaniń qayısqokligini azaytadı, bular bolsa kristallizatsiya procesin tolıq bolıwına sebep boladı. Sol sebepli, ashqıltım magmaniń tereń sharayatta, ushqısh komponentlerdi saqlaǵan halda aste suwıwı tolıq kristallangan donador jınısler (mas., granit) payda bolıwına alıp keledi. Idiomorfizmniń túrli dárejedegi jınıs payda etiwshi minerallar jıyındısı bolǵan struktóralar — gipidiomorf donadorli (granit, siyenit hám dioritlar) dep ataladı. Eritpeden bir waqtıniń ózinde atız shpati hám kvarstıń ajırasıwı pegmatitsiman yamasa grafiksiman struktóralardıń payda bolıwına sebep boladı. Kristallarniń salıstırmalı ólshemine qaray, tegis donador hám tegis emes donador boladı. Tegis emes donadorlari porfirli hám porfir kórinisli boladı. Porfir kórinisli struktóralarda taw jinsiniń massası mayda hám orta donali bolıp, ayrıqsha minerallardıń iri porfirli bólekshelerinen dúziledi. Otqindi jınısler daǵı tekstóralar arasında bárinen burın dızbekli yamasa bir jınslı tekstóralar bolıp, olarda barlıq minerallar jınıs boylap bir tegisde tarqalǵan hám hámme maydo nlarda shama menen birdey quram hám strukturaǵa iye boladı. Hár túrlı jınslı taksitli tekstóralar da keń tarqalǵan. Jol jol hám flyuidal tekstóralar minerallardıń oriyentirli jaylasıwı menen kristallanayotgan magmaniń háreketleri waqtında payda boladı. Tamırlı hám effuziv taw jınıslerına porfirli struktura tán bolıp, ol magmaniń suwıwı hám ushqısh komponentlerdiń joǵalıp ketiwine baylanıslı bolǵan tez kristallaniwini ańlatadı ; geyde bul struktura otkdndi denelerdiń shet bólimlerinde baqlanadı, tog jınıslerınıń tiykarın quraytuǵın tıǵız (afanitli) massasında minerallardıń iri xolxol ajıratılǵan qarjıları bar ekenligi menen baylanıslı. Xolxolligi bolmaǵan effuziv jınıslerdıń struktóraları afanitli dep ataladı. Tiykarǵı massanıń struktóraları arasında shıyshe hám kris. tallar (mikrolitlar) qatnasına qaray shıysheli yamasa vitrofirli, yarım kristallı hám mikrolitli struktóralar fark, etiledi. Effuziv jınıslerdıń kristallaniw dárejesi magmaniń quramı jáne onıń kristallaniw geologik sharayatına baylanıslı. Jer maydanında lavaniń suwıwı hám ushqısh komponentlerdiń joǵalıp ketiwi birgelikte tez júz boladı. Ashqıltım hám ortasha lavalar (liparitli, andezitli) yarım kristallangan hám tiykarǵı massalarında jińishke (mm dıń onnan hám júzden bir kismi) mikrolitlar bolǵan shıyshesiman jınısler (obsidian, pemza) payda etedi. Tiykarǵı hám suyıqlaw lavalar Jer maydanında yarım kristallangan jınısler kórinisinde suwıydı. Effuziv jınıslerdıń tekstóralari arasında : dızbekli, flyuidal, yo'lyo'l flyuidallilar bolıp, olar túrli reńdegi vulkanik shıyshe, xolxollilik hám mikrolitlar parallel sızıqshalı jaylasıwı menen baylanıslı boladı. Lavadagi gazlı kóbikshelerdiń muǵdarına qaray gewekli, kóbikchali hám pemzali tekstóralar parıq etedi. Boslıqlar ekilemshi minerallar (kvars, opal, seolit, karbonatlar hám basqalar ) menen toldırilganda badamtoshli tekstóralar payda boladı.
Shógindi taw jınıslerınıń dúzilisi menen genezisi arasındaǵı baylanıs otqindi jınıslernikiga qaraǵanda jáne de ayqınlaw kórinedi. Chaqiq taw jınıslerı danalarınıń óz-ara jaylasıwı menen anikdanadigan teksturasi 3 qıylı tiykarǵı tipda; tártipsiz, katlamli hám flyuidalli boladı. Chaqiq taslar cementlengen (kvars, opal, kaltsit) yamasa óz-ara baylanıspaǵan bolıwı múmkin. Organogen taw jınıslerınıń dúzilisi, ásirese, keń tarqalǵan karbonat jınısler (hák tas, dolomit) de xilmaxil boladı. Bul jınısler quram tapqan organikalıq qaldıqlar jaqsı saqlanganda, struktura birotala sol organizmlerdiń xarakteristikası menen anıqlanadı : bul struktóralar biomorfli hám pútin chig'anokli dep ataladı. Biogen jınısler ushın qayta kristallaniw hám metasomatizm struktóraları tán. Xemogen taw jınıslerınıń dúzilisi túrli ólshem degi kristall danalarınıń ósiwi menen xarakterlenedi. Xemogen taw jınıslerınıń teksturasi arasında oolitli, dızbekli hám katlamlilari kóp tarqalǵan.
Metamorfik taw jınıslerınıń dúzilisi. Metamorfik taw jınıslerınıń struktura hám teksturasi baslanǵısh shógindi hám magmatik taw jınıslerınıń qattı jaǵdayda úlken urada litostatik basım tásiri astında, tralar hám eritpeler (flyuidlar) tásirinde kóbinese deformatsiya jaǵdayında qayta kristallaniwi dawamında mineral danalarınıń málim jóneliste jatıwı, gneysli hám slanetsli tekstóralarga nizamlıqlı tárzde alıp keledi. Metamorfik taw jınıslerı struktóraları qattı yamasa mayısqaq ortalıqta minerallardıń ósiwi nátiyjesinde payda bolsa, kristalloblastli dep ataladı. Tegis donali hám tegis emes donali struktóralar bolıp, olar mayda donali jınısler massası arasında minerallardıń iri kristallari kópligi menen xarakterlenedi. Mineral danalarınıń formasına qaray metamorfik jınısler arasında granoblastli yamasa donali (kvarsitlar, marmarlar), leG'shdoblastli yamasa bargsiman formaǵa iye bolǵan mineral danalarınan quram tapqan (slyudali slanetslar, fillitlar) bargli, lepidogranoblastli yamasa dana barglilar parq etiledi. Eger metamorfik taw jınıslerı baslanǵısh strukturasınıń relikti saklangan bolsa, strukturanıń atı baslanǵısh struktura atına blast sózi qosılıp (blastporfirli, blastpeammitli hám basqalar ) aytıladı. Metamorfik taw jınıslerı dáslepki jınısler teksturasiniń relikti da saklanib qalıwı múmkin.
Metamorfik jınısler ıssılıq, basım hám ximiyalıq processler tásirinde ózgeredi. Ádetde sirt astında jaqsı ko'milgan. Bul ekstremal sharayatlarǵa tásir qılıw tasdıń mineralogiyasi, dúzilisi hám ximiyalıq quramın ózgertirdi. Metamorfik jınıslerdıń eki tiykarǵı túri ámeldegi: Metamorfik jınısler
• barglari gneys, fillit, slanets hám shifer sıyaqlı qizdırıw hám jónelis basımı sebepli qatlamlı yamasa tarmaqlı kóriniske iye boladı ; Y
• bargli emes bargsiz marmar hám qatlamlar yamasa taspalar kórinbeytuǵın kvartsitlar sıyaqlı.
Metamorfik jınısler, itimal, eń kem málim bolǵan hám kóbinese geologiya vapetrologiya boyınsha qánige bolmaǵanlar tárepinen aralastırıladı yamasa basqalar menen baylanısadı. Biraq, bul jınısler tekǵana er qabıǵında júdá kóp, olar, sonıń menen birge, tawlardıń payda bolıwı sıyaqlı kóplegen geologik hám tektonik hádiyseler ushın saylanǵan ónim bolıp tabıladı.
Metamorfik jınıslerdı úyreniw jerdiń geologik evolyutsiyasın túsiniw ushın zárúrli áhmiyetke iye. Bunnan tısqarı, bul mineral kollektorlar ushın úlken qızıǵıwshılıq oyatadı, metamorfik jınısler tipik geologik ortalıqtı ańlatadı Bul erda júdá kóp terilgen mineral túrlerin tabıw múmkin, mısalı, granat hám beril. Taw jınıslerınıń jańa jınıslerǵa aylanıwına alıp keletuǵın barlıq hádiyseler kompleksi metamorfizm dep ataladı, bul termin grekshe sózden alınǵan mánisti ańlatadı..
Metamorfizm procesi bul jınıslerda júdá kóp ózgerislerdi keltirip shıǵaradı, olar arasında tıǵızlıqtıń asıwı, kristallarniń úlkenlesiwi, mineral dánlerdiń qayta baǵdarı hám tómen temperaturalı minerallardıń joqarı temperaturalı minerallarǵa aylanıwı bar. Bul kriteryalar qaysı jınıslerdı klassifikaciyalaw múmkinligi bolıp tabıladı, lekin biz bul jınıslerdıń hár bir ózgeshelikin túsintiremiz, ádetde biz eń keń tarqalǵan jınısler haqqında gápiramiz, sebebi bul gruppada júdá kóp jınısler bar.