Sáne: Nókis 2023 j “tasdiyqlayman”

I. 4. Metomarfik jınısler
Metamorfik taw jınıslerı — aldın shógindi yamasa magmatik jınıs retinde vujudga kelgen, lekin Jer qa'tida tereń flyuidlar, temperatura hám basım tásirinde ózgergen (metamorfizm) yamasa jer maydanına jaqın qatlamda ishine kirip barǵan intruziv massalar issig'idan ózgeriwge dus kelgen taw jınıslerı. Bunda jınıslerdıń ximiyalıq quramı derlik ózgermeydi. Shógindi hám otqindi jınısler metamorfizmidan vujudga kelgen para, hám ortometamorfik jınısler parq etiledi. Metamorfik taw jınıslerınan slanets, gneys hám de marmar, kvarsitlar, rogoviklar kóp tarqalǵan. Metamorfik taw jınıslerdıń quramı fizikalıq-mexanik qásiyetleri sıyaqlı hár qıylı. Karbonatlı Metamorfik taw jınıslerınan marmar, kalsifirlar, keteklizitlar bólek orın iyelegen. Skarn, hák tassilikatli jınıslerdıń metamorfik ózgeriwine gidrotermal suyıqlıqlar sezilerli tásir kórsetken. Úlken áhmiyetke iye bolǵan temir, mıs sıyaqlı rudali kánler skarn tipiga tiyisli. Regional metamorfiz-mda payda bolǵan Metamorfik taw jınısler kúshli basım tásirinde betsiman qatlamlasqan. Úlken urada vujudga kelgen eklogitlar granat-jodeit taw jınıslerınan ibarat. Ílaylı jınıslerdan ónim bolǵan fillitlar astında xlorit, granatbiotitlar, slyudali slanetslar, odan pastrokda gneys hám granulitlar jaylasqan. Metamorfik taw jınıslerdıń kópshiligi paydalı qazilmalar bolıp tabıladı.
Taw jınıslerınıń metamorfizmi (yun. metamorphoomai — ózgeremen) — Jer qabıqındaǵı taw jınıslerınıń mineral hám ximiyalıq quramı, struktura hám tekstóralariniń hám de tereń flyuidlar (ushqısh komponentler), basım, temperatura tásiri astında mantiyaniń saldamlı ózgeriwi. " Taw jınıslerınıń metamorfizmim. " termini ingliz geologı Ch. Layel tárepinen 1883-jılda kiritilgen. Taw jınıslerınıń metamorfizmim. mudamı tektonik dislokatsiyalar (búrmeleniw, tereń jarıqlar ), geyde magmatik massalardıń eliriwi menen baylanıslı bolıp, jınısler erimagan kristall (qattı yamasa plastik) jaǵdayında (olarǵa unıraw, shógindilerdiń diagenezi hám cementleniwi, jer maydanına jaqın orınlardaǵı jipelashish processleri tiyisli emes) júz boladı. Dislokatsiyalar Jerdiń tereń zonalarına shekem jetip barıp, flyuidlarniń joqarıǵa jónelgen aǵımınıń payda bolıwı hám magmatizmniń rawajlanıwına alıp keletuǵın temperaturanıń eliriwin, Taw jınıslerınıń metamorfizmim. ni, endogen kánlerdiń payda bolishini tezlestiredi. Bul processler genetikalıq tárepten óz-ara baylanıslı bolıp, Jer qabıqı evolyutsiyası páti dawamında denelerdiń joqarıǵa jónelgen migratsiyasini sáwlelendiredi. Taw jınıslerınıń metamorfizmim. metamorfik taw jınıslerınıń mineral quramın anıqgovchi faktorlar bolıp, temperatura (T), metamorfizm rawajlanıwınıń tereńligi menen anıqlanatuǵın litostatik basım (Ps) hám geyde NO₂, N₂, SO₂, SN₄, H₂ S, S1₂, G_'2 hám basqa flyuidlarniń quramına kiretuǵın ximiyalıq gazlardıń potensialları xızmet etedi. Bul faktorlardıń munasábetinde (tiykarlanıp, T, Ps, PH20 ), metamorfik jınıslerda (metamorfizm fatsiyalari) eń tiykarǵı minerallardıń turaqlılıq oblastlari ajralıp turadı, onıń tiykarında metamorfizm dárejesin úyreniw hám barlıq metamorfik jınıslerdıń bóliniwi jatadı. Bir yoklamali basım (stress) Taw jınıslerınıń metamorfizmim. dıń faktorı bolıp xızmet etpeydi, sebebi ol jaǵdayda jańa minerallar payda bolmaydı. Taw menen bir waqıtta metamorfik taw jınıslerınıń teksturasiga tásir etip, flyuidlar ushın jınıslerdıń ótkezgishligin kópeytedi. Taw jınıslerınıń metamorfizmim. ushqısh komponentlerdiń (N₂ O, SO₂, O₂) tek ǵana quramı ózgerganida, shártli túrde izokimyoviy, basqa komponentlerdiń (K₂ O, Na₂ O, CaO hám basqalar ) ózgeriwi menen baylanıslı bolǵanda allokimyoviy; taw jınıslerı ximiyalıq quramınıń intensiv (jedel) lokal ózgerislerinde, komponentlerdiń bir bólegi birotala háreketdegi quramǵa ótkende Taw jınıslerınıń metamorfizmim. metasomatizm dep ataladı. Dáslepki minerallardıń ximiyalıq quramı ózgeriwi dárejesi, izokimyoviy metamorfizm — allakimyoviy metamorfizm — metasomatizm processleri menen bir qatarda ósip baradı. Taw jınıslerınıń metamorfizmim. kútá úlken kólem degi taw jınıslerın qurshap alıwı múmkin (taw jınıslerınıń regional metamorfizmi) yamasa jergilikli bolıp, otqindi jınısler menen kontaktda (kontaktli metamorfizm) yamasa yorikdarda (yorikdi metamorfizm) boladı. Geosinklinal rawajlanıwı tariyxında erte (granitge shekem) bolǵan natriy xarakteristikaındaǵı (splitlar, albitxloritli hám glaukofanli slanetslar, evkogitlarniń payda bolıwı ), plagiogranitlarniń qáliplesiwi menen baylanıslı (plagimigmatitlar, plagigneyslar, albitli slyudali slanetslar hám basqalar ) yamasa norma daǵı kaliy granitli (migmatitlar, gneyslar, slyudali slanetslar, fillitlar hám basqalar ) Taw jınıslerınıń metamorfizmim.parq etiledi. Geosinklinallarniń erte rawajlanıwda, metamorfik regionlar evolyutsiyasında metamorfizmniń natriyli xarakteristikası, metamorflasqan eritpelerde kaliyniń roli kusheytiwi baǵdarında ózgeredi. Tra kóterilganda júz bolatuǵın Taw jınıslerınıń metamorfizmim.progressivli dep ataladı. Ol túpkilikli jınıslerda ushqısh komponentlerdiń joǵalıp ketiwi dawamında baqlanadı. Tra tomenlegen jaǵday daǵı teris process taw jınıslerınıń regressivli metamorfizmi dep ataladı. Qayta regressivli metamorfizm diaftorez dep ataladı (taǵı Q. Petrografiya).
Metamorfik jınısler Olar Jerdegi basqa materiallardıń bar ekenligi nátiyjesinde metamorfizm dep atalatuǵın process arqalı payda bolǵan jınısler toparı bolıp tabıladı. Onıń ózgeriwi túp jinsni metamorfik jinsga aylantırǵan bir qatar mineralogik hám strukturalıq ońlawlar nátiyjesi edi. Olardıń kelip shıǵıwına kóre, olar tuwılǵan orından magmatik hám metamorfik jınısler ortasında klassifikaciya bolıwı múmkin. Bul jınıslerdı úyreniw Jerde júz bolatuǵın barlıq geologik processler hám olardıń waqıt ótiwi menen qanday ózgeriwi haqqında qımbatlı maǵlıwmatlardı beredi.
Planetada hár túrli nárseler ámeldegi jınıslerdıń túrleri olar iye bolǵan tálim hám kelip shıǵıw procesine baylanıslı. Bunnan tısqarı, olar ózleriniń qásiyetleri hám fizikalıq-ximiyalıq qásiyetleri menen klassifikaciyalanadı. Tiykarlanıp, bizde shógindi, magmatik hám metamorfik bolǵan tiykarǵı jınıs túrleri bar. Bul jınıslerdıń hár biri, óz gezeginde, anıqlaw klassifikaciyaǵa iye.
Bul maqalada biz sizge ámeldegi jınıslerdıń tiykarǵı túrleri, olardıń klassifikaciyası hám qásiyetleri haqqında sóylep beremiz.
Metamorfik jınısler geologik processler (kómiliw, magma intruziyasi hám basqalar ) tásirinde temperatura hám basımdıń sezilerli dárejede asıwı nátiyjesinde qayta dúzılıwǵa dus kelgen aldınan ámeldegi jınıslerdan payda boladı. Bul qayta jaylasıw onıń mineral hám ximiyalıq quramındaǵı ózgerislerge alıp keledi hám túp jinsni (shógindi, magmatik yamasa metamorfik) biz metamorfik dep ataydigan jańa túrge aylantıradı.
Metamorfik process qattı jaǵdayda júz boladı., yaǵnıy transformaciya taw jinsi hesh qashan erimagan waqıtta júz boladı. Kópshilik metamorfik jınısler minerallardıń keń tarqalǵan bólekleniwi menen xarakterlenedi, bul olardı tegislengen kóriniske alıp keledi, bul bolsa jinsniń qatlamlı dúzilisin jaratadı. Bul hádiyse kók shóp dep ataladı
Plitalar loydan, kómiw sebepli júdá tómen temperatura hám basım eliriwi. Olar shlaklı (júdá tuwrı, parallel hám júdá juqa qatlamǵa uqsas struktóralar ) dep atalatuǵın bet formasındaǵı struktóralarǵa iye. Olar ádetde qara hám kóbinese fotoalbomlarni óz ishine aladı. Olar qurılısda úshek jabıw plitkalarida hám úylerdiń diywalları hám pollarini oraw ushın isletiledi. Úmit etemenki, bul maǵlıwmatlar menen siz jınıslerdıń túrleri hám olardıń qásiyetleri haqqında kóbirek bilip alıwıńız múmkin.
Metamorfik jınısler

Metamorfik jınısler - bul magmatik hám shógindi jınısler ústine ıssılıq, basım hám kesiw tásirinen payda bolganlar bolıp tabıladı. Taw-konstruktsiyalash waqtında basqalar basqalar tárepinen regionlıqmetamorfizmdagi mangal zorlıqshılıqlardıń ıssılıqlarınan basqalar baylanıs metamorfizmidagi mangal krizislar ıssılıgınan kelip shıǵadı. Úshinshi taypa daǵı jarıqlar háreketleriniń mexanik kúshleri qáliplesedi: keteklasis hám mlonitizatsiya.
Metamorfik jınıslerdıń túrleri.
Amfibolit tiykarlanıp amfibol minerallarınan shólkemlesken jins bolıp tabıladı. Ádetde, bul hornblende shist bolıp, hornblende eń keń tarqalǵan amfibol esaplanadı.
Bazalt jinsi 550 C den 750 v ge shekem joqarı temperaturaǵa dus kelgeninde amfibolit formaları ) hám greenschistni payda etganidan kóre bir az kóbirek basım aralıǵı. Amfibolit sonıń menen birge, metamorfik fasiyaniń atı - ádetde málim bir temperatura hám basım aralıǵinda payda bolǵan minerallar kompleksi bolıp tabıladı.
Argillit

Metamorfik jınıslerdıń túrleri.
Bul tas at bolıwı múmkin bolǵan, biraq shrifttiń sawda belgisi bólindisligiga uqsas qattı, ápiwayı metallardı tawıp alǵanıńız yadıńızdama. Argillit tómen dárejeli metamorfozli saz topraq bolıp, ol kiyim-kenshek ıssılıq hám basımǵa kúshli jónelissiz tásir kórsetedi. Argillitniń shiftga sáykes keletuǵın ózine tartatuǵınlı tárepi bar. Bunnan tısqarı, onı naǵıs oyıwshılıq ushın ózine tartatuǵın
Joqarı basımlı, tómen temperaturalı sharayatlar subduktsiya ushın ádetiy esaplanadı, ol jaǵdayda teńiz qabıǵı hám shógindileri kontinent plitası astında ótkeriledi hám natriyga bay mayda suyıqlıqlar taslardı saplastırıwda tektonik háreketlerin ózgertirip yoğiriladi. Blueschist shist bolıp, sebebi jinsdagi túp dúzılıwdıń barlıq dóretpeleri túp minerallar menen birge joq etilgen hám qattı qatlamlı shúberek qollanılǵan. Bul máwsimdiń eń shıqlı, blyuzist-blyuzistlardagi mısalı - bazalt hám gabbro sıyaqlı natriyga bay mafik jınıslerınan payda bolǵan.
Petrologlar glucophane-schist metamorfik fasies haqqında blyuzistlar haqqında sóylewdi ábzal kórediler, sebebi barlıq blyuzistlar kók rangga iye emes. Bul qolda, Ward Creek, Kaliforniya shtatındaǵı glaukopan, kók reńdegi minerallar bolıp tabıladı. Basqa mısallarda, lawsonit, jadeit, epidot, fengit, granat hám kvarts da keń tarqalǵan. Bul metamorfozlangan túp jinsga baylanıslı. Mısalı, blyuzist-fasiyali ultramafik jınıs tiykarlanıp serpantin (antigorit), olivin hám magnetitdan ibarat.
Keteklasit

Marmar hák tas yamasa dolomit jinsiniń regionlıq metamorfizmlari arqalı ámelge asıriladı, olardıń mikroskopik danaları úlken kristallarga aylanadı.
Bul túrdegi metamorfik jınısler qayta kristallangan kalsit (kalker) yamasa dolomit (dolomit jinsida) quramına kiredi. Bul qolda vermont marmosiniń úlgisi, kristallar kishi bolıp tabıladı. Ímaratlarda hám háykelde isletiletuǵın túrdegi marmar ushın kristallar da kishilew. Marmar reńi aq reńden qara ranggacha parıq etiwi múmkin, olar basqa mineral qospalarǵa baylanıslı túrde ıssılaw reńlerden parıq etiwi múmkin.
Basqa metamorfik jınısler sıyaqlı, marmar hesh qanday fotoalbomga iye emes hám odaǵı qatlamlar, itimal, keste hák tasınıń túp tósagiga uyqas kelmeydi. Hák tas sıyaqlı, marmar kislotalı suyıqlıqlarda eriydi. Áyyemgi marmar struktóralar omon qalatuǵın Orta er teńizi mámleketlerinde bolǵanı sıyaqlı, qurǵaqlay ıqlım sharayatında júdá sabırlı.
Metomarfik gneystlar menen birdey, biraq minerallar tamırları hám qatlamları mortlasıp, aralasıp ketiwi ushın regionlıq metamorfizmniń eritilishiga jaqınlasadı.
Bul túrdegi metamorfik tas júdá tereń ko'mildi hám júdá qattı tartıldı. Kóplegen jaǵdaylarda, tasdıń qoraygan bólegi ( biotit mitsa hám hornblenddan ibarat ) kvarts hám atız shpalidan shólkemlesken kiyim-kensheklew jınıslerdıń tamırları arqalı ótedi. Onıń kıvırma nurı hám qaranǵi tamırları menen, migmatit júdá shıraylı bolıwı múmkin. Usınıń menen birge, bul oǵada dárejede metamorfizm dárejesinde minerallar qatlamlarǵa ajralıp turadı hám tas anıq metamorfik dep klassifikaciyalanadı.