Sáne: 9-aprel 2019-jıl Pán: Áyyemgi dúniya tariyxı Klass: 6-klass Tema: 44 § ulli jipek joli sabaqtiń maqseti: a Bilim beriwshilik

Sáne: 9-aprel 2019-jıl Pán: Áyyemgi dúniya tariyxı Klass: 6-klass
Tema: 44 - § ULLI JIPEK JOLI
Sabaqtiń maqseti:

a) Bilim beriwshilik: - oqiwshilarǵa Áyyemgi jollar: “Shax jolı”, “Lal jolı”, “Ulli jipek jolı” hám bul jollardiń jónelisleri haqqinda maǵliwmat beriw;

b) Tárbiyaliq: - oqiwshilarǵa sawda insaniyat mádeniyatti baylanistiriwshi tiykarǵi qural ekanligin tusindiriw;

c) Rawajlandiriwshi - oqiwshilardiń siyasiy sanasi menen birge ekonomikaliq sanasin rawajlandiriw;

Kommunikativ kompetenciya:

óz pikirin awizeki hám jazba tárizde aniq hám túsinerli bayan ete aliw , Temadan kelib shiǵip sorawlardi tuwri dúze aliw hám juwap beriw.

Milliy hám ulıwma mádeniy kompetenciya:

Uliwma xaliqliq ahmiyetke iye balǵan qadriyatlardi (úrp-ádetler, máresimler, milliy madeniy dástúrlerdi h.t.b.) húrmet etiw;

Ózin ózi rawajlandiriwshi kompetenciyasi:

shaxs sipatinda ózin -ózi rawajladiriw, mánawiy hám intellektual kamalatqa umtiliw;

Sabaqtı qurallandırıw: sabaqliq, siyasiy karta, tarqatpa materiyallar hám test sorawlari
Sabaq barısı:

1. Shólkemlestiriw 4 minut

2. Úy tapsirmasin soraw( bekkemlew) 12 minut

3. Taza temani túsindiriw 10 minut

4. Taza temani bekkemlew 14 minut

5. Oqiwshilardi baxalaw 3 minut

6. Úyge tapsirma 2 minut

Shólkemlestiriw:

A) Klass bólmesi tazaliǵina itibar qaratiw;

B) Oqiwshilar menen sálemlesiw.

C) Oqiwshilardiń sabaqqa tayarliǵin tekseriw

D) Oqiwshilardi sabaqqa itibarin qaratiw hám oqiwshilardi barlaw

E) Oqiwshilarǵa ótilgen Temalardan sorawlar beriw

Sabaqtiń tiykarǵi bólimi (Taza temaniń bayani)

Payda bolıwı hám tarmaqları

Eramızdıń XVI ásirine shekem Shıǵıs penen Batıs xalıqları ortasındaǵı tariyxıy-mádeniy hám sawda qatnasıqlarınıń rawajlanıwında áyyemgi dúnyada belgili bolǵan Ullı Jipek jolı áhmiyetli orın tutatuǵın edi. Bul b.e. shekemgi II ásirde payda bolǵan hám «Ullı meridianal jol» dep atalǵan. Bul jolǵa «Jipek jolı» degen at 1877-jılı nemec geografi F. Rixtgofen tárepinen berilgen.

Ullı Jipek jolı dúzilmesten burın Orta Aziya hám Áyyemgi Shıǵıs aymaǵında sawda hám mádeniy jaqtan almaslaw ushın hár qıylı jol­lar bolǵan.

Ullı Jipek jolı 12 mıń kilometrge shekem uzınlıqta bolǵan. Ol Sarı teńiz jaǵalıǵınan baslanıp, Shıǵıs Túrkstan, Orta Aziya, Iran, Mesopotamiya arqalı Jer Orta teńizi jaǵalarına shekem barǵan. Bul jolda Sian, Dunxuan, Yarkent, Samarqand, Buxara, Termiz, Marv hám basqa bir qansha áyyemgi qalalar jay­lasqan edi.

Sogdiyanadan Qıtayǵa jún gezleme, gilem, bezeniw buyımları hám qımbat baha taslar alıp barılǵan; Baktriyadan túyeler, Ferǵanadan tuqım atlar, Badaxshannan yaqıt, Hindistannan Orta Aziyaǵa jip-gezle­meler hám paxta shigiti júklengen kárwanlar kelgen; Qıtaydan gúrish alıp kelingen; Orta Aziyadan Qıtayǵa júzim, ǵoza, ánar hám basqa diyqanshılıq ónimleri tasılǵan.

Ullı Jipek jolı Shjan Syan táriplewinde

Eramızǵa shekemgi 138-jılı Qıtay imperatorı U-Di elshi Shjan Syandı kóshpelı xunn qáwimlerine qarsı gúreste awqamlas hám doslar tabıw ushın jiberedi. Xunnlar Qıtaydıń arqa rayonların talan-taraj etetuǵın edi. Elshi xunnlar qolına tutqın bolıp túse­di hám on jılǵa shekem qamaqta jatadı. Ol qamaqtan qashıp, Ferǵana alabına keledi. Bul jerde ózi ushın alaptaǵı qalalardı úyrenedi. Bul qalalar Ferǵana patshalıǵına qaraslı ekenligin bilip aladı.

Shjan Syan Alay alabınan ótip watanına qaytadı. Elshi Qıtay imperatorına kórgen-bilgenlerin aytıp beredi. Ol Qıtayǵa Ferǵana atlarınan birewin hám jońıshqa tuqımınan alıp kelgen edi. Bul attı qıtaylılar “dúldúl” dep ataǵan. Imperator U-Di óz sarayı janında jońıshqa ektiredi. Keyin ala ol Qıtaydıń pútkil arqası boylap egiletuǵın boladı. Shjan Syan júrgen jol boylap Qıtay elin Oraylıq hám Batıs Aziya menen baylanıstırıwshı jer júzilik áhmiyetke iye Ullı Jipek jolı dep atalıwshı karwan jolı ótetuǵın boldı.

Ullı Jipek jolınıń áhmiyeti. Ullı Jipek Jolınıń tariyxı Shıǵıs hám Batıs xalıqlarınıń keń kólemdegi mádeniy baylanısları hám sawda almaslawı tariyxı bolıp esaplanadı. Bul tariyx ózara baylanıs hám mádeniyatlar bayıtılıwı tariyxı bolıp, tınıshlıq hám rawajlanıw tiykarın quraǵan. Orta Aziya bul joldıń tiykarǵı baǵdarları kesip ótetuǵın orayda jaylasqan. Bul jerde hár qıylı mámlketlerden sawdagerler, óner­mentler, alımlar hám muzıkantlar keletuǵın edi.

Sabaqti bekkemlew ushin sorawlar:

1. Dúnyanıń kóplegen ellerin baylanıstırıp turıwshı kárwan jolları tarmaqların birinshi bolıp kim “Jipek jolı” dep ataǵan?

2. Ullı Jipek jolınıń uzınlıǵı qansha?

3. Ózbekistannıń qaysı qalaları Ullı Jipek jolında jaylasqan edi?

4. «Ullı Jipek jólı» boylap sayaxat etiń. Alıs eller hám qalalar haqqında qısqasha gúrriń dúziń.

5. Sawdagerler Ullı Jipek jolı boylap qaysı ellerden nelerdi alıp kelgen?

Sabaqti juwmaqlaw:

1. 
   Oqiwshilardi manáwiy xoshametlew: Baxalaw.
   
2. 
   Úyga tapsirma: Temani oqip úyrenip keliw.
   

Pán muǵallimi: _______________ P. Reymov

OIBDO: _______________ I. Oralbaev