Sizga tavsiya etilgan «Genetika» fani bo’yicha ma’ruza matnlari tezislari tasdiqlangan namunaviy dastur asosida yozilgan bo’lib, shu fanga doir asosiy tushunchalar va ma’lumotlar qisqacha bayon etildi

в 7 ft General iv hujayra

9 10

O’simliklarda mikrospora (1-6) va mikragamela (7-10) hosil bo’lishi yoki chang donachasining yctilish sxemasi:

1-5- chang d Oh a si hosil bo'lndigаП ОПЙ hujayrariiily г пну у 02 bo'linishi vato'rtta rnikrospom hnr.il hn'lishi; 5- mikrospora; 7-8 - mikrosporaning bo'linishi va vcgctativ hamda gencrativ hujayralarning hosil bo’lishi; 9-10 - vegetartiv hujayralarning bo'linishi Va ikkita sperma hosil bo’lishi.

Ekzina /

Vegetabv hujayra

Teshikca 4

Spermalar



Chang donachasi yadrosining 2 marta mitoz bo’linishi orqali vegetativ va generativ yadrolar hosil bo’lishi va ulardan spermalar paydo bo’lishi mikrogametogenez deyiladi.

Urg’ochi jinsiy hujayra yoki murtak xaltachasining hosil bo’lish jarayoni makrosporogenez deyiladi. Makrospora (murtak xaltachasi) yadrosining 3 marta mitoz yo’li bilan bo’linib, tuxum hujayra va murtak xaltachasidagi markaziy hujayralar hosil bo’lishi makrogametogenez deyiladi.



Ikki pallali o'simliklarda mikro - va megasporoginez hamda urug'lanish:

1. 
   - Megasporaning ona hujayrasidagi urug'kurtak va
   

megasporangiy;

2. 
   - megasporalar (gapoloid holdagi):
   
3. 
   - urg'ochi gametofit;
   
4. 
   - qutb yadrolari;
   
5. 
   - tuxumhujayra:
   
6. 
   - mikrosporaning ona hujayrasidagi changchi va
   

mikrosporangiy;

7. 
   - mikrospora (gapoloid holdagi):
   
8. 
   - erkak gametofit;
   
9. 
   - changchi trubkasidagi yadro;
   
10. 
    - erkak generativ yadrosi;
    
11. 
    - o'suvci chang donachasi;
    
12. 
    - yosh sporofit;
    
13. 
    - urug' ictaiciacji yosh sporofit.
    

Urug'lanish va urug'lanishning mohiyati. Murakkab jarayon bo’lgan

jinsiy ko’payish quyidagilarga bog’liq bo’ladi:

1. 
   Erkak va urg’ochi gametalar hosil bo’lishiga.
   
2. 
   Urug’lanishida qarama-qarshi jinsdagi gametalarning qo’shilishiga (singamiya)
   
3. 
   Yadrolarning qo’shilishiga (kariogamiya)
   
4. 
   Meyozda gomologik xromosomalarning kon’yugatsiyalanishiga (sinapsis va irsiy omillarning birikishiga bog’liq)
   

Urug'lanish qayta takrorlanmaydigan jarayon bo’lib, bir marta urug’ langan huj ayra boshqa urug’ lanmaydi. Odatda j insiy huj ayralarni- gameta, urug’langan tuxum hujayralarini - zigota yoki murtak deyiladi.

Urug’lanish jarayonida turning yashab qolishiga zarur quyidagi genetik hodisalar ro’y beradi.

1. 
   Xromosomalarning diploid soni tiklanadi.
   
2. 
   Bir avlod bilan keyingi avlod o’rtasida ketma-ketlik ta’minlanadi.
   
3. 
   Xar bir individda ota-ona organizmlarning irsiy belgilari
   

mujassamlanadi.

Xayvonlarda urug’lanish jarayonida tuxum hujayra yadrosi bilan bitta spermatazoid yadrosi qo’shiladi. Tuxum hujayraga kirgan spermatazoid kattalashib u bilan birikadi. Bu davr tuxumning aktivlanish bosqichi deyiladi. Batamom qo’shilish stumulyatsiya deyiladi. Urug’langandan keyin tuxum hujayra ichiga bitta (monospermiya), ba’zan hujayrada bir qancha (polispermiya) kiradi. Urug’lanishda 2 gaploid xromosomali pronukleus bir yadroga qo’shilib zigota hosil qiladi. Bu jinsiy jarayonning eng oliy nuqtasi hisoblanadi. Natijada tarshkil topgan gomologik xromosomalar zigotaning bir yadrosiga to’planadi va diploid nabor tiklanadi.

Ilgarilari urug’lanishda tuxum hujayra sitoplazmasiga spermatazoidning faqat bosh qismi (yadro ) kiradi deb hisoblanar edi. Dum qismi tashqarida

qoladi deyilar edi.

Tuxum hujayra yadrosining sperma yadrosi bilan qo’shilishi o’simliklarning urug’lanishida asosiy jarayon. Zigota ya’ni urug’langan tuxum hujayrada urug’ning murtagi rivojlanadi. Yopik urug’larda urug’lanishdan so’ng qo'shimcha murtak organ—endosperma rivojlanadi.

Bitta spermaning tuxum hujayra bilan, boshqasining markaziy hujayra yadrosi bilan qo’shilishi - qo'sh urug'lanish deyiladi. Buni 1898 yil Navshin kashf

etgan.







Sijerriinlii г

> egetativ vndro

Chang tnihkasi

Sinergidla i

1 uxiimliujiivra

MarkazB hujayra



Jinsiy ko’payish xillari. O’simlik va hayvonlarning urug’lanib ko’payishiga amfimiksis, urug’lanmasdan ko’payishga apomiksis deb ataladi. Apomiksisning: