Siyosatshunoslikka

sotsializm
kelishi 
kerak edi. Undan so‘ng sanoat ishlab chiqarish yuqori bo‘lgan 
Kom-
munizm
bosqichiga o‘tilib, ushbu sotsialistik jamiyat politsiya, pul 
birligi, hattoki hukumasiz hayot kechiradi. U tuzumda mol-mulk juda 
ko‘p bo‘ladi, odamlar faqat o‘zlariga kerakli bo‘lgan narsalami oladi. 
Unda hech qanday xususiy mulkchilik bo‘lmaydi va shu sabab hech 
qanday politisiyaga ehtiyoj qolmaydi. Chunki davlat sinflar orasida 
tafovut bor bo‘lishi uchun bir vosita, agar hukumat bo‘lmasa, demak, 
sinfiylik ham bo‘lmaydi. Hukumat so‘na boshlaydi. Sotsializmdan 
keyin kelishi bashorat qilingan utopiya-Kommunizm yuzaga keladi.
K.Marks bor e ’tiborini kapitalzimning kamchiliklari va xatolariga 
qaratadi lekin sotsializmning qanday bo‘lishi haqida hech qanday 
aniq ma’lumot berib o ‘tmaydi. Bu sotsialistlaming ko‘pchiligiga sot­
sializm haqidagi o‘z qarshlarini ilgari surishga va o‘z g‘oyalariga nis­
batan aynan shuni Marks nazarda tutgan deyishlariga imkon berdi.
51 Roskin M.G., Cord R.L., Medeiros J.A., Jones W.S. Political Science: An
Introduction. N ew Jersey: Pearson, 2013.-P.45.
192

---

Misol tariqasida, Lenin va Stalinning gipermarkazlashtirilgan mus- 
tabid tizimi, Trotskiyning o‘xshashlik ayblovi, Maoning o‘z-o‘zini 
vayron qiluvchi revolutsiyasi, B.Titoning markazlashmagan tizimi- 
ni keltirish mumkin. Hammasi o‘zicha haq edi. Va buning barchasi 
“real” sotsializmni o ‘zgacha talqin qilish imkoniyatini beradi. Nati- 
jada mazkur mafkura o‘zini to‘liq oqlamadi va yemirildi.
Sotsial demokratiya 
- ijtimoiy yordam va farovonlikka urg‘u 
beruvchi, lekin sanoatga davlat egalik qilmaydigan sotsializmning 
yumshoqroq shakli52. XX asr boshlarida Marksizmni qo‘llab-quvvat- 
lagan Germaniya Sotsial Demokratik partiyasi Germaniyadagi eng 
yirik partiyaga aylandi. K.Marks an’anaviy partiyalami va kasaba 
uyushmalarini e’tiborga olmadi, chunki burjua hukumatlari ulami 
osongina yo‘q qilishi mumkin edi. Juda borsa, ular jiddiy inqilobiy 
faoliyat uchun mashg‘ulot maydonlariga aylanardi. Lekin Sotsial de- 
mokratlarining omadi kela boshladi. Ular Reyxstag va mahalliy ido- 
ralarga saylanadilar, ulaming kasaba uyushmalari yuqori maoshlar va 
yaxshiroq ish sharoitlarini talab qilib, unga erishishdi. Ba’zilar ishchi 
sinf o ‘z maqsadlariga inqilobsiz ham erishishi mumkin deya o‘ylay 
boshladi. 0 ‘qdan foydalanishga na hojat, agar uning o‘miga saylov 
byulletenlaridan foydalanish mumkin bo‘Isa?
Shuning uchun bu mafkura XIX asming oxirida nemis mutafak- 
kirlari va jamoat arboblari Karl Kautskiy va E.Bemshteyn tomoni­
dan asoslab berilgan. Unga ko‘ra yangi jamiyatga sinfiy kurash yoki 
inqilobiy yo‘l bilan emas, balki tinch, evolutsion yo‘l bilan burjua 
jamiyatini asta-sekin isloh qilish orqali o‘tiladi.
Eduard Bemshteyn ushbu qarashni rivojlantirdi. U o ‘zining “Evo­
lutsion Sotsializm”ida (1901) ishchi sinfning haqiqiy yutuqlarini aytib 
o ‘tdi va Marks Kapitalizmining qulashi va inqilobning zamrligi haqi­
dagi fikrlarini noto‘g‘ri deb topdi. Islohotlar natijasida ishchilar sinfi 
uchun ma’lum yutuqlami qo‘lga kiritish yo‘li bilan ham sotsializm 
qurish mumkin, deya ta’kidladi u. Marksizmni qayta ko‘rib chiqishda 
Bemshteyn mafkurani o ‘zgartiruvchi nomini oldi va an’anaviy mark-