Siyosatshunoslikka

Inson geografiyasi.
Inson geografiyasiga (fizik geografiyadan 
farq qiladi) yaqin yillarga qadar siyosatshunoslar tomonidan, garchi 
u siyosatga ko‘proq ta’sir o‘tkazishiga qaramay, e’tibor qaratilmay 
kelindi. Inson tabiatining hududiy komponentlari-chegaralar, dinlar, 
etnik hududlar, savdo oqimlari va hokimiyatning markazlashuvi- 
katta siyosiy oqibatlarga ega. Afg‘oniston, Iroq, Hindiston va 
Turkiyadagi nizolar bu bevosita geografik muammolar sanaladi. 
Fransuz siyosatshunos olimi Andre Zigfrid (1875-1959) xaritalardan 
mintaqaviy siyosiy holatni o‘rganishda foydalanishni ilgari surgan. 
Hozirda bu texnologiyalardan saylovlami o‘rganishda foydalaniladi. 
AQSHdagi prezidentlik saylovlaridagi “qizil” va “moviy” shtatlar 
siyosiy geografiya holatini namoyon etadi.
Iqtisodiyot.
Iqtisodiyot, bir qator iqtisodchilar e’tiroficha, 
siyosatning asosiy masalasi hisoblanadi. To‘g‘ri, ko‘pgina siyosiy 
nizolar iqtisodiy omillarga borib taqaladi: barqaror iqtisodiy 
taraqqiyot demokratiya uchun asos hisoblanishi mumkin; nisbatan 
kambag‘alroq davlatlar orasida demokratik davlatlar soni ko‘p emas. 
Veymar Germaniyasi va yaqin o‘tmishdagi Rossiya bunga misol bo‘la 
oladi. Qanday siyosat iqtisodiyotning rivojlanishiga xizmat qiladi?

---

р
Bunda hukumatni o ‘m i qanchalik katta ahamiyatga ega? Yevro pul 
siyosati Yevropani yanada birlashtiradimi yoki ajratib yuborish 
uchun asos b o ‘ladimi? Qachonki iqtisodchilar siyosiy masalalar 
bilan shug‘ullanishsa, ular “siyosiy iqtisodchilar”ga aylanishadi. 
Siyosatshunoslikning nisbatan yangi m aktabi-“ratsional-tanlov 
nazariyasi” maktabi vakillari iqtisodiy istiqbolni insonlaming 
o ‘z shaxsiy manfaatlari ketidan quvishda namoyon bo ‘ladi deb, 
hisoblashishadi.
Sotsiologiya
va siyosatshunoslik bir-biriga o ‘xshash fanlardir. 
Sotsiolog Martin Lipset (1922-2006)ni haqli ravishda siyosatshunos 
sifatida e ’tirof etish mumkin. U birincnilardan b o ‘lib, demokratiya 
va farovonlik darajasi o ‘rtasidagi yaqin aloqalami ko‘rsatib berdi. 
Siyosiy qarashlar qanday qilib ijtimoiy sinflar, dinlar, mintaqalar, 
jinslar va yosh guruhlar o ‘rtasida turlicha k o ‘rinishga ega b o ‘lishini 
siyosatshunoslik o ‘rgansa, sotsiologiya esa siyosiy-madaniyat, 
jam oat fikri va saylov sohasidagi bilimlar uchun emperik asos 
b o ‘lib xizmat qiladi.
Antropologiya.
Odatda yozuv paydo bo‘lgan davrgacha 
bo ‘lgan 
jamiyatlarga 
e ’tibor 
qaratuvchi 
antropologiya 
siyosatshunoslikka nisbatan kamroq aloqasi borga o‘xshaydi. 
Ammo antropologiyaning tasvirlovchi va m a’lumot beruvchi 
texnikasi siyosatshunoslar tomonidan keng qabul qilingan. 
Siyosiy madaniyat sohasi antropologiyaning tarmoqlaridan biri 
sifatida k o ‘rilishi mumkin. Yaponlaming bugungi turmush tarzi 
million yillar ilgari shakllanganligini kuzatishimiz mumkin va 
o ‘zgarishlar boshqa millatlarga nisbatan kamdir. Bir qator hozirgi 
siyosiy tizim lar an ’anaviy ta ’sirga ega b o ‘lgan oilalar va sulolalar 
tomonidan yuritilmoqda. Masalan, Markaziy Osiyoda amirlar 
oilasi Fors imperiyasi davrida, Chor Rossiya davrida davlatlami 
boshqargan. Afrikadagi ayrim hududlarda ovoz berish va kuch 
ishlatishlar qabilaviy tizimlar asosida amalga oshiriladi.
24

---

Psixologiya.
Psixologiya, xususan ijtimoiy psixologiya, 
siyosatshunoslikka katta hissa qo‘shgan bo‘lib, insonlaming 
qanday xarakterlari siyosatchilar e ’tiborini tortishi, nega va qanday 
sharoitlarda insonlar hokimiyatga bo ‘ysunishi, insonlaming 
qaysi millat va guruhdan kelib chiqqanligi va ovoz berishdagi 
moyilligini tushunishda yordam beradi. Gitler, Stalin, Mao 
Szedunlami o‘rganish odatda psixologik nazariyalarga asoslanadi. 
Psixologlar ayniqsa metodologiya bilan yaxshi ishlashadi. Ular 
narsalami obyektiv tarzda o‘rganish yo ‘llarini ishlab chiqishadi va 
ular bizga muammosi bor turli da’volam i k o ‘rib chiqishda shubha 
bilan yondashishni o ‘rgatishadi. “K o‘r” uslubda savol so‘rash 
va muayyan omillami “nazorat qilish” psixologiyadan olingan 
uslublar hisoblanadi.