Siyosatshunoslikka

Internet saytlari:
1. www.gov.uz/
2. www.mfa.uz
3. www.press-service.uz/
4. www.uzreport.com/
5. www.xs.uz/
6. www.elections.uz/
7. www.lex.uz
8. www.kun.uz
318

---

UMUMIY GLOSSARIY
0 ‘zbek
tilida
Rus tilida
Ingliz tilida
Ta’rif
akseologik
(baholash)
funksiya
функция
оценки
assess­
ment func­
tion
siyosatshunoslik siyosiy 
institutlar, tuzum, siyosiy 
jarayonlar va hodisalarga baho 
berishga imkon tug‘diradi.
Aktor
актор
actor
siyosiy hayotda to‘g‘ridan- 
to‘g‘ri yoki bevosita ishtirok 
etuvchi siyosat subyekti
an’anaviy
liderlik
традици­
онное ли­
дерство
traditional
leadership
liderlikning bu turlari an’analar, 
marosimlar, odat kuchi kabi 
mexanizmlarga tayanadi. Itoat 
qilish odati an’anaiaming 
muqaddasligiga va 
hokimiyatning meros tariqasida 
o‘tishiga asoslangan
aralash
respublika
shakli
смешан­
ная форма
республи­
ки
mixed
form of
republic
bu shakl ikki xil modelga ega. 
Birinchi tipga boshqaruvning 
shunday shakli kiradiki, unda 
parlament modeliga ko‘ra 
prezident sezilarli darajada muhim 
rol o‘ynaydi
avtoritar
rejim
автори­
тарный
режим
autoritar-
ian regime
bir kishi yoki bir guruh , 
kishilaming qattiqqo‘llik 
bilan hokimiyatni boshqarishi 
demakdir
beqaror
siyosiy
jarayon-
Iar
неста­
бильность
и поли­
тические
процессы
instability
political
processes
siyosiy tizimdagi yoki siyosiy 
hokimiyatdagi inqirozli 
vaziyatlarda paydo bo‘ladi va 
rivojlanadi
319

---

bir
partiyaviy
tizimlar
однопар­
тийная
система
one party
system
davlatning barcha partiyalarini
unga tarafdor bo‘lgan bitta
partiyaga qo‘shib yuborish
hamda butun siyosiy hokimiyatni
monopoliya qilishga intilishi
natijasida paydo bo‘ladi
buddaviy-
lik dini
бувдизм
bud-dhism
dunyodagi eng ko‘p tarqalgan
dinlardan bo‘lib, mil. aw .
VT-V asrlarda Hindistonda
paydo bo‘ldi
cheklangan
monarxiya
(yoki kon-
stitutsiyaviy
monarxiya)
ограни­
ченная
монархия
restric-ted
monar-chy
boshqaruvning shunday shakliki,
unda monarxning hokimiyati
vakillik organlari tomonidan
sezilarli darajada cheklanadi
Davlat
государ­
ство
State
butun xalqqa, kishilaming barcha
ijtimoiy birliklari, partiyalar va
harakatlar, ko‘ngilli uyushma va
ittifoqlarga xizmat qilishi majburiy
bo‘lgan organ
davlat ho-
kimiyati
государ­
ственная
власть
state gov­
ernment
hokimiyatning ko‘proq
sinfiy tabiatga ega bo‘lgan,
maxsus majburlash apparatiga
suyanadigan va hamma uchun
majburiy qonunlar chiqarishda
hamda boshqa normativ
hujjatlarni tasdiqlashda
monopoliyaga ega bo‘lgan
shakli
davlat
shakli
форма го­
сударства
form of
state
murakkab ijtimoiy hodisa, u
o‘zaro bog‘langan uch unsumi
o‘z ichiga oladi: boshqaruv shakli,
davlat qurilishi shakli va davlat
rejim shakli
320

---

davlatlar
o‘rtasidagi
raqobat
соперни­
чество
между го­
сударства­
ми
rivalry
between
states
bu obyektiv hodisa bo‘lib,
u suveren davlatlaming
barchasi uchun xarakterlidir.
U munosabatlar va manfaatlar
yig‘indisi sifatida muayyan
vositalar orqali yuzaga keladi.
demografik
resurslar
демогра­
фические
ресурсы
demo­
graphic
resources
hokimiyatning maxsus
resurslaridir. Bu resurs boshqa
resurslami ishlab chiqaruvchi
universal, ko‘p funksiyali
resursdir
demokra-
tik rejim
демокра­
тический
режим
democratic
regime
inson huquqlari va erkinliklari
ta’minlangan, siyosiy
erkinliklardan bemalol
foydalana oladigan rejimdir
demokrati-
ya
демокра­
тия
democracy
xalq hokimiyati. Bu xalq
tomonidan idora etish
bo‘lib, oliy hokimiyat xalq
qo‘liga topshiriladi va xalq
uni yo bevosita, yo erkin
saylovlar yordamida o ‘zi
saylagan vakillari (vakillik
demokratiyasi) orqali amalga
oshiradi.
demokrati-
yaning
bevosita
(to‘g‘ri)
shakli
прямая
форма де­
мократии
direct form
of democ­
racy
qarorlami qabul qilish,
muhokama etish va
tayyorlashda fuqarolaming
o'zlari ishtirok etishlarini
taqozo qiladi
demokrati-
yaning lib­
eral shakli
либераль­
ная форма
демокра­
тии
liberal
form of de­
mocracy
prezident, hukumat, partiya
yoki tashabbuskor guruh
tomonidan tayyorlangan
qonun loyihalari yoki boshqa
qarorlami ma’qullash yoki rad
etish uchun umumxalq ovoz
berishida ifodalanadi
321

---

dualistik
monarxiya
дуалисти­
ческая мо­
нархия
dual mon­
archy
ikkiyoqlama xarakter kasb etadi;
yuridik jihatdan hokimiyat
haqiqatda monarx tomonidan
shakllantirilgan hukumat va
parlament o‘rtasida boMinadi;
hukumat parlamentdagi partiya
tarkibiga bog‘liq bo‘lmagan holda
shakllantiriladi va uning oldida
hisob bermaydi
dunyoqa-
rash hosil
qilish funk-
siyasi
прогно­
стическая
функция
predictive
function
siyosiy voqelik to‘g‘risida aniq
tasawurlaming shakllanishiga
ko‘maklashadi.
Ekzogen
экзоген­
ный
exogenous
tashqi sabab, turtki natijasida
vujudga kelgan ta’sirlar
Elat
нация
nation
iqtisodiy aloqalarga, til, hudud,
madaniyat mushtarakligiga,
o ‘z-o‘zini anglashga,
mushtarak psixologiyaga ega
bo‘lgan va mazkur belgilar mil-
lat bilan qiyoslaganda kamroq
rivojlangan, barqaror, kamsonli
birlik
Elita
элита
elite
fransuzcha «elite» so‘zidan
kelib chiqqan b o‘lib, u eng
yaxshi, tanlangan degan
ma’noni bildiradi
Endogen
эндоген­
ный
endog­
enous
ichki sabablar natijasida
vujudga, kelgan ta’sirlar
etnik
guruh
этниче­
ская груп­
па
ethnic
group
bir necha yuz yoki ming
kishidan iborat bo‘lgan, bir-biri
bilan zaif bog‘langan birlik,
birlashuv asosida etnik belgilar
yotadi
etnografik
guruh
этногра­
фическая
группа
ethno­
graphic
group
millat yoki elatning alohida
ajralib qolgan, til, madaniyat,
turmushda o ‘ziga xosliklami
saqlagan qismi
322

---

evolutsiya
эволюция
evolution
siyosiy jarayonlarni asta-
sekin, bosqichma-bosqich
amalga oshirishdan iborat
b o‘lib, siyosiy jarayonlarning
eng asosiy va nisbatan keng
tarqalgan shakli hisoblanadi.
federativ
davlat
федера­
тивное го­
сударство
federative
state
davlat tuzilishining yuridik
jihatdan belgilab qo‘yilgan
siyosiy mustaqillikka ega
bo‘lgan davlat birlashmalaridan
tuzilgan, murakkab (ittifoq)
davlatdan iborat shakli
harbiy va
politsiya
elitasi
военной
и поли­
цейской
элиты
military
and police
elite
tarkibiga davlatning oliy
harbiy rahbarlari, generalitet,
ichki ishlar vazirligi, davlat
xavfsizligi, maxsus xizmatlar
va h.k. boshliqlari kirishadi
hokimiyat
власть
Power
odamlaming ehtiroslarini
jilovlashga va ularda fuqarolik
fazilatlarini tarbiyalashga qodir
bo‘lgan kuch
huquqiy
davlat
правового
государ­
ства
judicial
state
siyosiy hokimiyatning o ‘ziga
xos belgilarini, funksiyalari
va rivojlanish tamoyillarini
kuzatib borishga, ulaming
salbiy oqibatlari va qirralarini
bartaraf etishga majbur
ijtimoiy
mobillik
социаль­
ная моби­
лизация
social mo­
bilization
shaxs, guruh yoki qatlam
mavqeining o ‘zgarishi bilan
bog‘liq jarayonlar
ijtimoiy
qatlam-
lashuv
социаль­
ная стра­
тифика­
ция
social
stratifica­
tion
o ‘zaro bog‘liq va
pog'onalashuv asosida tashkil
topgan, qatlamlar birligidan
iborat ijtimoiy tengsizlik tizimi
323

---

ikki
partiyaviy
tizimlar
двухпар­
тийная
система
two-party
system
bir-biri bilan raqobat qilishga
qodir bo‘lgan ikrkita kuchli
siyosiy partiyaning mavjud
bo‘lishini taqozo etadi. Ulaming
har biri mustaqil ravishda par-
lamentda ko‘pchilik ovoz olishga,
o‘z hukumatini tuzishga va,
shu tariqa, hukmron partiyaga
aylanishga qodirdir, boshqasi esa,
bu davrda muxolifatdagi partiya
bo‘lib qoladi
inson
huquqlari
права
человека
human
rights
shaxsga o ‘z ixtiyoriga ko‘ra
faoliyat ko‘rsatish (erkinliklar)
yoki muayyan imtiyozlarga
ega boMish (huquqlari)
imkoniyatini beruvchi
individ va davlat o ‘rtasidagi
munosabatlar tamoyillari,
m e’yorlaridir
inson
jamoasi
челове­
ческое
сообо-
щество
human
commnity
odamlaming o ‘z ehtiyojlarini
qondirishga boMgan talablari
natijasida vujudga kelgan