Siyosatshunoslikka

Kichik guruh
qo‘lida
Yagona
lider qo'lida
G ‘oya
Ko‘p
Chegaralangan
Yo‘q yoki
soxta
Bitta asosiy
Konstitut-
siya
Hokimiyatni
chegaralaydi
Mos qilib
tuzilgan
Fuqaroni
chegaralaydi
Hukumatga
sig‘intirish
Fuqaro
muhofazasi
Himoyalangan
Himoyasiz
Qisman
Umuman
yo‘q
Iqtisod
Bozor
iqtisodiyoti
Qisman bozor
iqtisodi
Qisman
hukumat
qoiida
Hukumat
qo'lida
Armiya
Ikkinchi
darajali
Siyosiy rol
o ‘ynaydi
Boshqaruv
bilan
qorishgan
Partiya
qo‘lida
Korrupsiya
Kam miqdorda
Keng yoyilgan
Tarqalgan
Katta miq­
dorda
Manba: Roskin M.G., Cord R.L., Medeiros J.A., Jones W.S. P olitical Science: An
Introduction. N ew Jersey: Pearson, 2013. -P. 98
96

---

Totalitar rejimda 
elitalar javobgarlikdan deyarli butunlay holi 
bo‘lishadi; ular hokimiyatga yaxshi o ‘mashib oladilar, 1989-yilgi 
janubiy Yevropa va 1991-yilgi Sovet ittifoqida kuzatilganidek, bu 
tizimning qulashi tezroq sodir bo‘ladi. Hozirda juda kam totalitar dav­
lat qolgan. Bu tizim to‘liq nazorat va davlatga bo‘ysunishni targ‘ib 
qiladi va uning rahbarlari faoliyatining samarasizligi hamda unum- 
sizligi fosh etilgan. Hozirda о 4a kam kishi bunday siyosiy mo-delga 
ishtiyoqmand. Faqat-gina Shimoliy Koreya bunga misol bo‘la oladi. 
Xitoy va Vetnam bo‘lsa siyosiy jihatdan boimasada, iqtisodiy jihat- 
dan ochiq davlatga aylandi. XX asming boshlarida Stalin, Gitler va 
Mussolini rejimlari bilan totalitarizm o‘zining cho‘qqisiga erishgan- 
di. B a’zilar bu tizimni kelajakning asosi deb tushunardi, lekin bu XX 
asming vabosi edi.Bizdagi barcha misollar tarixiy, bugungi emas23.
Totalitarizm nima? XX asrdagi totalitarizm fenomeni uzoq 
o‘tmishdagi yakka hokimiyatchilikdan farq qiladi. Buyuk Peter va Louis 
XIV lar qudratli bo'lishgan, lekin o‘sha davrdagi qoloq aloqa vositalari 
ulaming ta’sirini cheklab turgan. Ular hukumatni to ia qonli boshqara 
olishmagan. Hatto Louis XIV Fransiyadagi barcha narsani boshqarishga 
urinmagan. Aholi o‘z hayotini o‘zi boshqargan. XX asr totalitarizmini 
o‘tmishdagi totalitarizm bilan qiyoslaganda, XX asrda totalitarizm in­
son hayotini har bir jihatini nazorat qilishga uringan. G‘arb manbalarida 
ta’kidlanishicha, totalitarizm 1917-yili Leninning rossiyada hokimiyatni 
egallashi bilan boshlandi. Keyinchalik 1922-yili Mussolini Italiyada va 
Gitler 1933-yili Germaniyada shunday qildi. I Jahon urushi tufayli bu 
uchchala davlat tartibsizlik ichida qolgan edi. 1930-yillarda totalitarizm 
tashqi analitiklar tomonidan ishlatilgan bo‘lib, u mutlaq kuchga egalik 
qiladigan bir partiya va shu partiya o‘z manfaatlari yuzasidan jamiyat- 
ni boshqaradigan tizim hisoblanadi. Bunda ozodlik bo‘lmaydi. Oldingi 
yakka hokimiyatchilik o‘z ishini jimjitlikda qilgan bo‘lsa, totalitar dav­
latlar keng ommaviy qollab-quvvatlanishini talab qilgan. Carl.J.Friedrix 
va Zbigniv Bjezinskiy totalitar davlatlaming 6 xususiyatini aniqlashgan. 
Ulaming to‘rttasini sanoatlashmagan davlatlarda qoilashni imkoni yo‘q.
23