Siyosatshunoslik yakuniy savol-javoblar Siyosat tushunchasi, mohiyati, siyosat obekti va subekti

6. Siyosatshunoslik maktablari

siyo-

satshunoslik maktablari shakllandi. Masalan:

> AQSH-Buyuk Britaniya siyosatshunoslik maktabi

(S.Lipset, K.Rayt, S.Xantington, G.Morgentau, J.Sartari va boshq.).

Tadqiqot sohasi-siyosiy modemizatsiya, barqarorlik, siyosiy moja-

rolar, tashqi siyosiy masalalaming ishlab chiqilishi.

> Fransuz siyosatshunoslik maktabi (M.Dyuverje, J.Burdo,

M.Kroze,R.Aron va boshq.). Tadqiqot sohasi - siyosiy rejimlar

tipologiyasi, legitimlik, partiyaviy-siyosiy infratuzilma masalalari-

ning o‘rganilishi. Fransiya siyosatshunosligining o‘ziga xos jihati

siyosiy fanning asta-sekin Konstitutsiyaviy huquqdan ajralishi

va, asosan, siyosiy institutlar va munosabatlar, saylov tizimlari

va saylovlar, ijtimoiy boshqaruv bilan bog‘liq masalalaming

o‘rganilishidir.

> Nemis siyosatshunoslik maktabi (P.Mayer, K.Fon Beyme,

l.Fetcher, Xanna Arendt). tadqiqot sohasi-hozirgi zamon siyosat zariyasining eng muhim yo‘nalishlaridan biri sifatida-siyosiy tizim-

larning qiyosiy tahlili, fuqarolik jamiyati va huquqiy davlatning amal

qilishi muammolari, siyosiy ta’limotlar tarixini o‘rganishga katta

e’tibor qaratilmoqda. Bunda nemis siyosatshunosligining doimiy

rivojlanib borayotgan tamoyili bu boradagi siyosiy tadqiqotlar doira-

sining kengayishidir.

Biroq sobiq Ittifoq va unga mafkuraviy tobe davlatlarda

siyosatshunoslik fani o‘qitilmadi, fanga doir biror jumal yoki gazeta

nashr etilmadi. Chunki mustabid tuzum fuqarolaming siyosat ilmidan

xabardor bo‘lishlari ularda kommunistik partiya va sovet davlati

siyosatiga nisbatan tanqidiy, hech bo‘lmasa tahliliy yondashuvni

shakllantirishidan xavfsirar edi. Faqat sobiq Ittifoqning parchalanishi

tezlashgach, ya’ni 1989-yildan boshlab Rossiyada bu fan plyuralistik

asosda mustaqil fan sifatida rivojlana boshladi. Sovetlardan keyingi

makonda tashkil topgan mustaqil davlatlarda siyosiy ta’lim va siyosiy

madaniyat masalalariga qiziqish ommaviy tarzda keskin kuchayib

ketdi.

Jumladan, 0 ‘zbekistonda ham davlat mustaqilligining qo‘lga

kiritilishi siyosiy fanlami o‘rganish va o‘qitishga nisbatan eskicha

yondashuvlami batamom o‘zgartirib yubordi. Mustaqillik sharoitida

oliy ta’lim tizimini takomillashtirishning dastlabki choralaridan biri

mamlakatimizda siyosatshunoslik fanini o‘rganish va o‘qitishga

kirishishdan iborat bo‘ldi. Mamlakatimiz oliy o‘quv yurtlarida

1992-yildan boshlab siyosatshunoslik fanini o‘qitish yo‘lga qVyildi.

1992-yil 23-sentabrda 0 ‘zbekiston Prezidentining farmoni bilan

Politologiya va boshqaruv instituti tugatilib, uning bazasida Jahon

iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti tashkil etildi. Ana shu davrdan

boshlab Respublikamiz ta’lim tizimlarida, asosan Oliy ta’lim tizimida

siyosatshunoslik fanini o‘qitishning normativ, uslubiy asoslari shakl-

lailtirila boshlandi. Mamlakatimiz mutaxassislari sa’y-harakatlari bi-

lan bevosita dasturlar, o‘quv qo‘llanmalari va darsliklar yaratila bosh-

landi. Shuningdek, 0 ‘zbekiston Milliy universiteti, Jahon iqtisodiyoti

va diplomatiyasi universiteti, Toshkent davlat sharqshunoslik insti-

tuti kabi yurtimizning oliy ta’lim maskanlarida siyosatshunos kadrlartayyorlash ishlari boshlangan edi. Ayni paytda ilmiy siyosatshunos

kadrlar tayyorlash ishlari ham yo‘lga qo‘yilgan.

0 ‘zbekiston siyosatshunoslik maktabi tadqiqot sohasi sifatida-

qiyosiy siyosiy tizimlar, xorijiy mamlakatlaming demokratlashtirish

tajribasi, siyosiy institutlaming shakllanishi va rivojlanishi, siyosiy

modemizatsiya muammolarini keltirish mumkin. 0 ‘zbekistonda

siyosatshunoslik fani rivojlanishida Z.Munavarov, R.Jumayev,

S. Jurayev, B.Iminov, l.Ergashev, A.Qodirov, Sh.G‘oyibnazarov,

R.Farmonov, X.Odilqoriyev, S.Otamurodov, U.Idirov, D.Razzoqov,

F.Sharopov, N.To‘laganova, N.Jo‘rayev, B.Aliyev, T.Hoshimov,

A.Xaydarov, M.Qirg‘izboyev, Q .Jo‘rayev, Sh.Akromov, G.Yusupova,

X.Jabborov, S.G‘ofurov kabi olimlaming hissalari katta. Bugun mam-

lakatimiz oliy o‘quv yurtlarida siyosatshunoslik fani nufuzini yanada

yuksaltirish borasida ko‘plab yosh iqtidorli olimlar samarali mehnat qilmoqdalar

7. Siyosatshunoslik va boshqa fanlarning o'zaro aloqadorligi.

Siyosatning boshqa fanlar bilan aloqadorligi:

7araf-siyosatshunoslar uchun asosiy sanalami aniqlaydigan manba

sanaladi. Qachonki biz uchinchi fransuz Respublikasining (1871-1940

yy.) siyosatini, Franklin Ruzvelt (1933-1945) davrida prezidentlik

hokimiyatining yuksalishini va “Sovuq urush” singari yaqin o‘tmishdagi

voqealami muhokama etganimizda, biz tarixni o‘rganamiz. Ammo

tarixchilar va siyosatshunoslar turli narsalami qidirishadi va sanalarga

turlicha yondashishadi. Ingliz tarixchisi ta’kidlaganidek, “Tarix-bu

o‘tmishdagi siyosat, siyosat esa-bu hozirgi tarixdir”.Inson geografiyasi. Inson geografiyasiga (fizik geografiyadan

farq qiladi) yaqin yillarga qadar siyosatshunoslar tomonidan, garchi

u siyosatga ko‘proq ta’sir o‘tkazishiga qaramay, e’tibor qaratilmay

kelindi. Inson tabiatining hududiy komponentlari-chegaralar, dinlar,

etnik hududlar, savdo oqimlari va hokimiyatning markazlashuvi-

katta siyosiy oqibatlarga ega. Afg‘oniston, Iroq, Hindiston va

Turkiyadagi nizolar bu bevosita geografik muammolar sanaladi.

Fransuz siyosatshunos olimi Andre Zigfrid (1875-1959) xaritalardan

mintaqaviy siyosiy holatni o‘rganishda foydalanishni ilgari surgan.

Hozirda bu texnologiyalardan saylovlami o‘rganishda foydalaniladi.

AQSHdagi prezidentlik saylovlaridagi “qizil” va “moviy” shtatlar

siyosiy geografiya holatini namoyon etadi.Iqtisodiyot. Iqtisodiyot, bir qator iqtisodchilar e’tiroficha,

siyosatning asosiy masalasi hisoblanadi. To‘g‘ri, ko‘pgina siyosiy

nizolar iqtisodiy omillarga borib taqaladi: barqaror iqtisodiy

taraqqiyot demokratiya uchun asos hisoblanishi mumkin; nisbatan

kambag‘alroq davlatlar orasida demokratik davlatlar soni ko‘p emas.

Veymar Germaniyasi va yaqin o‘tmishdagi Rossiya bunga misol bo‘la

oladiSiyosatshunoslikning nisbatan yangi maktabi-“ratsional-tanlov

nazariyasi” maktabi vakillari iqtisodiy istiqbolni insonlaming

o‘z shaxsiy manfaatlari ketidan quvishda namoyon bo‘ladi deb,

hisoblashishadi.

Sotsiologiya va siyosatshunoslik bir-biriga o‘xshash fanlardir.

Sotsiolog Martin Lipset (1922-2006)ni haqli ravishda siyosatshunos

sifatida e’tirof etish mumkin. U birincnilardan bo‘lib, demokratiya

va farovonlik darajasi o‘rtasidagi yaqin aloqalami ko‘rsatib berdi.

Siyosiy qarashlar qanday qilib ijtimoiy sinflar, dinlar, mintaqalar,

jinslar va yosh guruhlar o‘rtasida turlicha ko‘rinishga ega bo‘lishini

siyosatshunoslik o‘rgansa, sotsiologiya esa siyosiy-madaniyat,

jamoat fikri va saylov sohasidagi bilimlar uchun emperik asos

bo‘lib xizmat qiladi.

Antropologiya. Odatda yozuv paydo bo‘lgan davrgacha

bo‘lgan jamiyatlarga e’tibor qaratuvchi antropologiya

siyosatshunoslikka nisbatan kamroq aloqasi borga o‘xshaydi.

Ammo antropologiyaning tasvirlovchi va ma’lumot beruvchi

texnikasi siyosatshunoslar tomonidan keng qabul qilingan.

Siyosiy madaniyat sohasi antropologiyaning tarmoqlaridan biri

sifatida ko‘rilishi mumkin.Psixologiya. Psixologiya, xususan ijtimoiy psixologiya,

siyosatshunoslikka katta hissa qo‘shgan bo‘lib, insonlaming

qanday xarakterlari siyosatchilar e’tiborini tortishi, nega va qanday

sharoitlarda insonlar hokimiyatga bo‘ysunishi, insonlaming

qaysi millat va guruhdan kelib chiqqanligi va ovoz berishdagi

moyilligini tushunishda yordam beradi. Gitler, Stalin, Mao

Szedunlami o‘rganish odatda psixologik nazariyalarga asoslanadi.

Psixologlar ayniqsa metodologiya bilan yaxshi ishlashadi. Ular

narsalami obyektiv tarzda o‘rganish yo‘llarini ishlab chiqishadi va

ular bizga muammosi bor turli da’volami ko‘rib chiqishda shubha

bilan yondashishni o‘rgatishadi. “Ko‘r” uslubda savol so‘rash

va muayyan omillami “nazorat qilish” psixologiyadan olingan

uslublar hisoblanadi.