Siyosatshunoslik yakuniy savol-javoblar Siyosat tushunchasi, mohiyati, siyosat obekti va subekti

10

11. O'rta asrlarda siyosiy qarashlar: J.Boden va N. Makiavelli.
Fransuz mutafakkiri Jan Boden (1630-1596)ning qarashlari ham

muayyan qiziqish uyg‘otadi. «Davlat to‘g‘risida olti kitob» asarida

u birinchi bo‘lib davlat suvereniteti g‘oyasini ilgari surdi, davlat

ilohiy tarzda kelib chiqmaganligini ta’kidlab, uning manfaatlari

din manfaatlaridan ustun bo‘lishi lozimligini va vijdon erkinligi

o‘matilishini targ‘ib etdi.

J.Boden tushunchasidagi davlat hokimiyatining suvereniteti

oliy, cheklanmagan, hech kim bilan bo‘lishilmaydigan hokimiyatni

anglatar edi. Fransiyani xonavayron qilayotgan o‘zaro nizolar va diniy

urushlar davrida J.Boden jamiyatning ilg‘or doiralari qarashlarining

ifodachisi, mutlaq monarxiya, milliy davlat tarafdori bo‘lib chiqdi.

Podshoh hokimiyati faqat ilohiy va tabiiy qonunlar bilan cheklangan.N.Makiavellining fikricha, davlat jamiyatning siyosiy holatidir, unda

hukmronlik qiluvchilar va bo‘ysunuvchilar o‘rtasidagi munosabatlar

muassasalar va qonunlar asosida amalga oshadi. N. Makiavelli

siyosatni o‘tmishni tushuntirib beruvchi, hozirgi davrga rahbarlik

qiluvchi va kelajakni bashorat qilib beruvchi “tajriba fani”, deb

hisoblaydi.

Makiavelli ta’biricha, davlat hokimiyati samarali amalga oshirilishi

uchun fuqaro hukmdorga to‘lig‘icha bo‘ysunishi lozim. Bo‘ysunishga

erishishning ikki usuli mavjud biri -hukmdorga muhabbat uyg‘otish;

ikkinchisi-undan qo‘rqish hissini avj oldirish. Insonlar o‘z tabiatlariga

ko‘ra yaxshilikni bilmaydigan, ikkiyuzlamachi, beqaror va yolg‘onga

moyildirlar5N.Makiavelli g‘oyasiga ko‘ra, siyosiy faoliyatning va xulq-

atvoming zaminida manfaat va kuch yotadi. Siyosatda axloqqa emas,

kuchga tayanmoq kerak. Yuksak maqsadlar yo'lida axloq omilini

bir chekkaga surib qo‘ysa ham bo‘laveradi. N.Makiavellining ushbu

g‘oyasidan siyosatda “maqsad vositani oqlaydi”, degan salbiy xulosa

kelib chiqqan edi. Shunday qilib, N.Makiavelli siyosatni axloq

normalaridan ajralgan holda ko‘rish mumikinligini asoslashga harakat

qilgan. Shu bois ham hozirgi davrda “makiavellizm” termini aynan

siyosatda kuch ishlatish, axloq normalarini inkor qilish holatlariga

nisbatan ishlatiladi.