Siyosatshunoslik

1 Iqtibos manbayi: Ницше Ф. Так говорил Заратустра. — М ., 1990. — С. 286.
Qarang: Пугачев В.П., Соловьев А.И. Сиёсатшуносликка кириш. — Т., 2004.
- В. 165.
175

---

3. Siyosiy yetakchilik — bu siyosat bozorida amalga oshirila- 
digan maxsus tadbirkorlik shaklidir. Bunda siyosiy tadbirkor, 
ya’ni yetakchilikka da’vogar shaxs raqobat kurashida ijtimoiy 
vazifalarni hal etishga oid dasturini rahbarlik amaliga almashti- 
radi. Bu yerda siyosiy tadbirkorlikning mohiyati shundaki, 
«siyosiy tovar» potensial yetakchi shaxsi bilan- bir narsa deb 
qaraladi hamda ushbu tovarni «umumiy boylik», baxt-saodat 
sifatida reklama qilish ro‘y beradi.
4. Siyosiy yetakchilik siyosiy faoliyat turi bo‘lib, u ikki tomon- 
ning o‘zaro aloqalarini anglatadi: birinchi tomon — yetakchilar 
o‘z izdoshlarining manfaatlarini va ehtiyojlarini biladilar va bayon 
etadilar, ikkinchi tomon esa shu manfaatlarni ifodalash va amalga 
oshirish uchun o‘z vakolatlarining bir qismini yetakchiga ixtiyoriy 
ravishda topshiradilar.
Yetakchilik fenomenining negizi aslida inson va jamiyat tabi- 
atining o ‘zidadir. Hatto yetakchilikka o ‘xshash bo‘lgan «ilk 
yetakchilik» hayvonot dunyosida uchraydi. Bu yerda biologik 
o‘zaro munosabatlar taqozo etuvchi yozilmagan qonunlarga 
binoan podani boshqaruvchi yetakchi ajralib chiqadi.
Jamiyatda ham yetakchilik ehtiyoj mahsuli sifatida maydonga 
chiqadi, chunki o‘z-o‘zini tashkil etish, hayotiy va funksional 
qobiliyatlami ta’minlash uchun odamlarning xulq-atvorini tar­
tibga solish zarurati paydo bo‘ladi. Bunday tartibga solish vazi- 
falar va rollarning vertikal (boshqarish — bo‘ysunish) va gori- 
zontal taqsimlanishi hamda boshqaruvni amalga oshiruvchi tu- 
zilmalarning ajralib chiqishi orqali yuzaga chiqariladi. Natija- 
da, yetakchilik muassasaviylashadi, ya’ni u rasmiy yetakchilikka 
aylanadi. Rasmiyga teskari bo‘lgan norasmiy yetakchilik esa 
subyektiv qobiliyatni, yetakchilik rolini bajarishga tayyorlik 
hamda layoqatni, shuningdek, muayyan guruh yoki jamiyat 
tomonidan uning rahbarlik huquqlari tan olinishini xarakterlaydi.
Yuqoridagi ta’riflar va tahlildan kelib chiqib, siyosiy yetak­
chilik hukmdorlik darajasini egallagan bir yoki bir necha shaxs- 
laming butun jamiyatga, tashkilotga yoki guruhga doimiy ustuvor 
va qonuniy ta’sirini ifodalaydi, deyish mumkin. Yetakchilik 
tuzilmasidagi uch asosiy tarkibiy qism: yetakchining individual 
belgilari; uning imkoniyat va vositalari; unga ta’sir ko‘rsatadi-
176

---

gan vaziyat yetakchilik samaradorligiga bevosita ta ’sir ko‘rsata- 
di.
Xulosa qilib aytganda, siyosiy yetakchi siyosiy jarayonlar 
bilan birga, butun jamiyat, siyosiy tashkilot yoki harakatni ham 
boshqaradi. U voqealarning borishi va siyosiy jarayonlar yo‘na- 
lishini o ‘zgartira oladi. Siyosiy yetakchilar jamiyatdagi siyosiy 
jarayonlarni jonlantiradilar, jamiyatning tarixiy rivojlanishini 
belgilovchi dasturlarni, g‘oyalarni ilgari suradilar.