Marketingdagi narx siyosati va narxni shakllantirish strategiyasi Marketingdagi narx siyosati bu biror turdagi savdo faoliyati bilan shug‘ullanadigan har qanday korxonaning butun bir rivojlanish konsepsiyasidagi eng katta ahamiyatga ega bo‘lgan masalalardan biridir. Narxlar hamma narsani hal qiladi. Ular kompaniyaning bozordagi o‘rnini, uning raqobatchilar orasidagi holatini aniqlab beradi. O‘zini oqlamaydigan darajadagi past narxlar har qaysi savdo tashkilotining rentabelligini kamayishiga olib keladi. Aksincha holat ya’ni, o‘zini oqlamaydigan darajadagi yuqori narxlar savdo hajmini keskin darajada kamayib ketishiga olib keladi. Demak, korxona bu holatda ham rentabelligini yo‘qotadi. Narxlar quyidagilarda hal qiluvchi omil hisoblanadi:
• daromadni ta’minlashda;
• mahsulot yoki tovarga talabni paydo bo‘lishida;
• kompaniyaning biror bir bo‘limi yoki tizimini ishlashining samaradorligini aniqlashda;
• korxonaning o‘z ishini olib borishidagi raqobatbardoshliligida;
• korxonaning tijorat maqsadlarini amalga oshirishda;
• tashkilotning rentabelligini aniqlashda.
Korxonaning narx siyosatida birinchi o‘rinda, marketing tomonidan xaridorlarning qiziqishlari va ehtiyojlari haqidagi tushunchalar, iste’molchi omillari ko‘rib chiqilishi kerak. Bu ko‘rsatkichlarni hisobga olmasdan, muvaffaqiyatli ish olib borish va istiqbolli rivojlanishga erishish mumkin emas. Marketing uchun narx siyosati albatta qo‘yilgan maqsaddan kelib chiqqan holda o‘zgaradi. Masalan, agar, savdo tashkiloti sotish uchun yangi bozorlarni izlasa, iste’molchi auditoriyasini kengaytirishga harakat qilsa, unda marketingdagi narx siyosatida past narxlar bilan yangi iste’molchilarni jalb etish uchun uning rahbari savdodan tushumni ataylab kamaytirish g‘oyasini kiritishi kerak bo‘ladi.
Marketingning narx siyosatining asosida qo‘shimcha narx yotadi. Marketologlar, shuningdek, tovarning narxi va uning tannarxi o‘rtasidagi farqning miqdorini ham hisobga oladi. Bu ham juda muhim omillardan biridir. Korxonaning rivojlanish bosqichi kabi muhim bo‘lgan korxonaning mavjudlik bosqichlari ham bor. Bu bosqichlar esa:
• kengayish;
• modernizatsiya qilish;
• yangi kashfiyotlarni kiritish;
• qayta tashkil etish;
• optimallashtirish;
• xodimlarni qisqartirish;
• yopish;
• bankrotlik bosqichlaridir.
Marketingning narx siyosatiga muvofiq ravishda har qanday savdo korxonasi narxni shakllantirishga o‘z diqqatini qaratishi kerak. Narx siyosati yuqorida sanab o‘tilgan ko‘rsatkichlardan kelib chiqqan holda tubdan o‘zgarishi mumkin. Marketingda narx siyosatida shuningdek, mana bunday narxni tahlil qilishning tarkibiy qismlari ko‘rib chiqiladi:
1. Muayyan darajadagi narx normalari va mo‘ljallari;
2. Iste’molchining afzalliklari jihatlarini hisobga olish;
3. Narxni oqilona va mos ravishda o‘zgartirish omillari;
4. Narxni o‘zgartirish omillari;
5. Boshqa marketing omillari bilan aloqasi;
6. Talabning egiluvchanligi;
7. Uning taklif bilan mosligi;
8. Mahsulotning sifati;
9. Ehtimoliy chegirmalar;
10. Aksiyali takliflar;
11. Kompaniyani rivojlanish konsepsiyasini amalga oshirish bosqichlari.
Bu yerda aytib o‘tish kerakki, sifat narxni shakllantirishdagi asosiy omil hisoblanadi. Tovarning narxini, uning tannarxidan keyin, sifatiga qarab belgilash ancha obyektivroq bo’ladi. Obyektiv narxlar uchun mahsulotni ekspertizadan o‘tkazish kerak bo‘ladi. Ya’ni, bunda sifat darajasi, turi, markasi, o‘rami, ishlab chiqaruvchisi, saqlash muddatlari ko‘rib chiqiladi. Marketingning narx siyosati narxni shakllantirish va narxni boshqarishga bo‘linadi. Agar korxonaning marketingdagi narx siyosatini ko‘rib chiqadigan bo‘lsak, unda narx bu yerda marketingni rivojlantirishning hozirgi zamonaviy bosqichidagi asosiy element hisoblanadi. Aslida, narx siyosatini barcha savdo firmalari o‘zidan kelib chiqqan holda tartibga soladi. Bu ma’lumotlar esa, bozordagi iqtisodiy holat haqida real tasavvurni beradi. Faqatgina narx barcha kerakli shartlarni bajarishda kafolatlangan daromadni olib keladi. Marketing bo‘yicha mutaxassislar narxni shakllantirish va narxlarni boshqarishni biror bir tashkilotning narx siyosatidagi hal qiluvchi tushunchalar sifatida alohida ajratib ko‘rsatadi. Birinchisi haqida ya’ni narxni shakllantirish haqida gapirganda sifat, talab va xaridorning imkoniyati narxni shakllantirishni hisobga olishi kerak. Qachon narx o‘rnatilgan bo‘lsa, unda uni moslashtirish va ushlab turish anchagina murakkab bo‘ladi. Chunki savdo bozori anchagina o‘zgaruvchan va egiluvchandir. Aynan shuning uchun narxlarni boshqaruv strategiyasi bu - ayni o‘sha kuzatilayotgan bozorning doimiy monitoringi va marketingidir. Qo‘shimcha narx ham shu tushunchalar bilan bog‘liq (u ikkita narx – ulgurji va chakana narxlar o‘rtasidagi farq sifatida qaraladi). Barcha sotish va sotib olish jarayonida ishtirok etayotganlar bu ishda o‘z manfaatlariga ega bo‘lishlari kerak. Agar qo‘shimcha narx anchagina kam bo‘lsa, sotishdan manfaat yo‘qoladi. Past narxdagi tovarlarga talab oshishi ham mumkin va aksincha kamayib ketishi ham mumkin. Demak, ideal, ya’ni eng yuqori darajada mos keladigan variantni (“tenglik nuqtasi”ni) izlash juda muhimdir.
