Ўсимликлар морфологияси ва

к ол л атер ал
(лот. кол — биргаликда, л а т е р о - 
л и с — ён томон) 
т у зи л и ш
деб аталади. Одатда, о ч и қ кол­
латерал боғлам кўпроқ учрайди, бунда ксилема билан ф ло­
эм а ўртасида камбий пайдо бўлади. Биколлатерал ўтка- 
зувчи боғламда ички томондан қўшимча ҳолатда ф лоэма 
ш аклланади, масалан, қовоқгулдошлар, итузумгулдошлар 
оиласига мансуб ўсимликларда (қовоқ, бодринг, помидор, 
картошка, итузум ва бош қалар). Ё п и қ ўтказувчи боғлам- 
ларда камбий қатлами бўлмайди. Ш унинг учун ҳам улар­
да иккиламчи йўғонлаш иш и кузатилмайди. Баъзан ёғоч 
қатлам (ксилема), луб қатлами (ф лоэма)ни ўраб олади, бу 
хилдаги ўтказувчи боғламга 
ам ф и в ази ал
(ю нон. ам ф и -ат- 
роф, теварак; лот. в а з — найча) боғлам ёки 
н ай я ал ар
тўда- 
си деб аталади. Бу ландиш ва гулсапсарнинг илдиз ва по-

---

яларида кузатилади. Акси эса флоэма, ксилемани ўраса 
ам ф икр ибрал найлар т у д а с и
дейилади.
Тўқималар тузилишини ўрганиш ўсимликлар эволю ­
ция йўлини аниқлаш да муҳим аҳамиятга эга, чунки ҳар 
бир ўсимлик тури учун ўзига хос тузилишга эга бўлган 
ўтказувчи тўқималар системаси мавжуддир.
К си л ем а 
найлари орқали илдиздан, барггача сув ва унда 
эриган минерал моддалар ҳаракатланади. Ксилема ҳужай- 
ралари бирламчи ва иккиламчи бўлади. Бирламчи ксиле­
ма хужайраларида камбийдан ҳосил бўлган радиал чизиқ- 
лар ш аклидаги паренхим а хужайралари — узак нурлар 
бўлмайди. Бинобарин бирламчи ксилема, иккиламчи кси- 
лемадан ф арқ қилади.
Ксилема таркибига ўтказувчи, мустаҳкамлик берувчи, 
ғамловчи ва бош қа бир қанча элементлар киради. К силе­
ма элементларининг морфологик тузилиши ҳар хил бўлиб, 
сув ўтказиш, таянч ва ғамловчи вазифаларини бажаради. 
Булардан энг муҳими ўтказувчанлигидир.