Ўсимликлар морфологияси ва

Т р а х еи д л а р
(юнон. т р а х е й а — нафас) сув ўтказувчи 
найлар узун-узун бўғинли, бошланғич деворлари бузил- 
маган ҳужайралардан таш кил топган. М оддаларни бир 
трахеиддан иккинчисига ўтиши, ўша ҳужайра деворлари- 
даги ёғочланмасдан қолган ҳошияли теш икчалар (пора­
лар) орқали ф ильтрланиб ўтади (54-расм, 1). Ҳош ияли 
теш икчалар икки ёндош хужайра орасидаги туташ парда- 
дан хужайра ичига қараб торайиб боришдан ҳосил бўлади.
Т р а х ея
(трахейа — нафас, э й д о с — тус, қиёф а) — учли 
найлардир. Булар бир неча бўғинли, узун ва ўткир учли 
ўлик ҳужайралардан вужудга келади. Бўғинлар устма-уст 
жойлаш иб найчалар ҳосил қилади (42-расм, 2). Устма-уст 
жойлашган найлар бир-бири билан ҳужайра қобиғининг 
теш илиш и перформация (лот. п е р ф о р а т и — пармала- 
моқ) этилиши натижасида туташади. Бу теш икчалар ҳоши- 
яли поралар ўрнида пайдо бўлади. Найлар орқали эритма- 
лар, трахеидларга нисбатан енгил ҳаракатланади. Ш акллан­
ган трахейа (учли найлар) деворлари ёғочланади, сўнг 
протопласт емирилиб эриб кетади. П ротопласт ўрнини 
эритма тўлдиради.
Трахеид ва трахеялар эритмаларни фақат ю қорига кўта- 
рилиш и учун хизмат қилмасдан, балки ён том онда жой-

---

лаш ган трахеид ҳамда учли найларга 
ва бошқа тирик ҳужайраларга ҳам у к а ­
зали. Трахеид ва учли найларнинг д е­
ворлари турлича қалинлаш ган бўлиб, 
бу қалинлашган жой уларга мустаҳкам- 
л и к беради. Трахеид элементлари ён 
деворларининг қалинлаш иш и хусуси­
ятига кўра ҳалқасимон, спиралсимон, 
тўрсимон, нарвонсимон ва нуқгасимон 
найлар пайдо бўлади. Трахеид элемент­
лари н и н г м орф огенетик эволю цион 
қатори 43-расмда кўрсатилган. Трахе­
ид элементларининг ривожланиш ида 
энг аввал ҳалқали ва спирал найлар 
пайдо бўлади, кейинчалик қолганла- 
ри вужудга келади. Булар новда, ил­
диз ва баргларнинг чўзиладиган қис- 
мида учрайди. Ҳалқасимон ва спирал­
симон трахеид элементлари чўзилувчи, 
ш унинг учун ҳалқалар бир-биридан 
узоқлашади (43-расм, 2, 4). Кейинроқ, 
онтогенезида органларнинг чўзилиши 
тугагач, такомиллашган элементлар пайдо бўлади.
Трахея ёки учли найлар — камбийдан ҳосил бўлган юпқа 
деворли чўзилувчан тирик хужайралардан юзага келади.
II'
А2-расм .