Sifat menejmenti va maxsulotlar xavfsizligi

5.3 Kompleks standartlashtirish

Kompleks standartlashtirish (KS) – bir maqsadga yo‘naltirilgan va o‘zarobog‘liq talablar tizimini qo‘llash va KS ning ob’ektiga va uning asosiy elementlariga ta’sir qiluvchi material va nomaterial faktorlarni hamda aniq masalalarni optimal hal qilishni ta’minlash maqsadida olib boriladigan standartlashtirishdir.

Kompleks standartlashtirish elementlariga quyidagilar kiradi:

• 
  moddiy kirish (xom-ashyo, materiallar, butlovchi qismlar, yarimfabrikatlar);
  
• 
  nomoddiy kirish (ishlab chiqish, loyihalash, sinovlar, ishlab chiqarishga qo‘yish va h.k.);
  
• 
  texnologik kuzatib borish (texnologik jarayonlar, yo‘riqnomalar, reglamentlar, retsepturalar, texnologik va sinov asbob-uskunalari va h.k.)larni tashkil qiladi
  

Kompleks standartlashtirishning asosiy vazifalari:

• 
  xom-ashyo, material, butlovchi buyumlar kabi o‘zaro bog‘liq elementlar, ularni tayyorlash texnologiyasi, taxtlab joylashtirish idishi, tashish va foydalanishda talab me’yorini ma’lum darajada belgilab qo‘yish;
  
• 
  provard natijada yuqori sifatli mahsulot yoki xizmatlarni ro‘yobga chiqaradigan, o‘zaro bog‘langan vositalari bo‘yicha standartlarni ishlab chiqish, joriy etish kabi ishlarni belgilab qo‘yish;
  
• 
  umumtexnika va soha komplekslari bo‘yicha nomoddiy (hujjatlashtirish tizimi) obktlarga o‘zaro bog‘liq me’yor va talablarni o‘rnatishdan iborat.
  

Kompleks standartlashtirish dasturiy hujjat bo‘lib, ishlab chiqariladigan yoki qayta ishlanadigan provard mahsulot texnik darajasi va sifatiga ashyo, material, butlovchi qismlar, jihozlar, metrologik ta’minot bo‘yicha muvazanatlangan me’yoriy hujjatlar kiradi. Ishlarni bajarish muddatlari va tadbirlar ro‘yxati bo‘yicha ko‘zda tutilgan barcha me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqarish va joriy etish jarayonlarini to‘la qamrab olinganligini anglatadi¹¹.
Kompleks standartlashtirish ob’ektlari va ularni tanlash mezonlari.Kompleks standartlashtirish ob’ektlari ba’zi mahsulot yoki standart turlari bo‘yicha chuqurlashtirilgan talablar bo‘yicha hamda bir turli ob’ekt guruhlari va murakkab ob’ekt tizimlari ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. Masalan:
a) Rangli televidenie muommosini hal etishda nafaqat qabul qilish tizimini, balki maxsus uzatish vosita va tizimlarni (stansiya) xalqaro talablar darajasida amalga oshirish dasturlari majmuasini yaratish zarur bo‘lishi mumkin.
b) Yarim o‘tkazgichli asboblar guruhi: diodlar, tunelli diodlar barqarorlashtirgichlari, tranzistirlar va hakoza.
c) Ayrim mahsulot turi, qo‘llanadigan ashyo material, butlovchi qisimlar bilan birgalikda;
d) Zarur bo‘lganda standartlarning ba’zi talablari, sifat ko‘rsatgichi bita bo‘lishiga qaramay o‘zaro bog‘liq omillarini chuqurroq taxlil etilishi.
Kompleks standartlashtirish ob’ektlarini tanlash mezonlari sifatida quyidagi asosiy ko‘rsatkichlarni olish mumkin:

• 
  kompleks standartlashtirish ob’ekti bo‘la oladigan darajada iqtisodiy maqsadga muvofiq ishlab chiqarish hajmi:
  
• 
  ish unumdorligini oshirishda samara beradigan mehnatni qayta taqsimlash, ilmiy tashkil qilish, ba’zi bir buyum va butlovchi elementlarni aloxida ajratilgan xolda ishlab chiqarish;
  
• 
  sifatni va raqobatbardoshlikni oshishidan iqtisodiy samara beradigan ob’ektlar:
  
• 
  konstruktorlik, texnologik va ekspluatsiya ko‘rsatkichlarini o‘zaro bog‘liqligidan iqtisodiy samara beradigan ob’ektlar.
  

Kompleks standartlashtirishning yuqori texnik-iqtisodiy samaradorligi eng muhim prinsiplarga rioya etilganda quyidagilar ta’minlanadi:
Tizimlilik – o‘zaro bog‘langan talablarni ob’ektning ham o‘ziga, ob’ektni yaratish va ishlatishda foydalaniladigan elementlarga ham o‘rnatish.
Komplekslik va maqbul cheklov – ob’ekt sifatiga ko‘plab elementlardan eng muhim ta’sir ko‘rsatuvchi va hal qiluvchi faktorlarni standartlashtirish kerak.
Istiqbollilik – oldinlovchi standartlarni yaratish.
Amaldagi me’yoriy hujjatlar bilan bog‘lash – me’yoriy hujjatlar mavjud joylardan maqsadga muvofiq hajmda foydalanish.
Realizatsiya (amalga oshirish) – standartlashtirish natijalarini joriy etish.
Kompleks tandartlashtirish bo‘yicha ishlarni tashkil qilish ko‘plab ishlab chiqaruvchi tashkilotlarning harakatini muvofiqlashtirishga imkon beradigan kompleks standartlashtirish dasturlarini (KSD) ishlab chiqish va amalga oshirish bilan ta’minlanadi.
KSD mahsulotning eng muhim turlarini: tarmoqlararo qo‘llash mahsulotlarini; bir turdagi mahsulotning eng muhim turlarining guruhlarini qamrab oladi.
KSD tuzilishiga quyidagi bo‘limlar kiradi: oxirgi mahsulot, oxirgi mahsulotning tarkibiy qismlari; xom-ashyo, materiallar, yarimfabrikatlar, butlovchi qismlar; xarid buyumlari; ishlab chiqarishning texnik vositalari; ishlab chiqarishni tayyorlash usullari va boshqalar.
Kompleks standartlashtirish standartlarning talablarini qondiradigan tayyor mahsulotni birgalikda ishlab chiqarishda yondosh tarmoqlarning o‘zaro aloqasi va o‘zaro bog‘lanishlarini ta’minlaydi va texnik jihatdan maqbul parametrik qatorlarni va mahsulot navlarini o‘rnatishga, ortiqcha xillarini kamaytirishga, o‘zini oqlamagan turlaridan voz kechishga, ixtisoslashtirilgan korxonalarda takomillashgan texnologiyani qo‘llanib yalpi va oqimli ishlab chiqarishni tashkil etishga asos yaratishga, eng yangi texnikani tezroq joriy etishga va mahsulot sifatini oshirish bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘p masalalarni xal etishga imkon beradi.
Demak, kompleks standartlashtirish – bu standartlashtirish bo‘lib, bunda muayyan muammoni maqbul hal etish maqsadlarida, ham kompleks standartlashtirish ob’ektining umuman o‘ziga va uning asosiy tarkibiy qismlariga, ham ob’ektga ta’sir etuvchi moddiy va nomoddiy omillarga o‘zaro muvofiqlashtirilgan talablar tizimi maqsadli va rejali o‘rnatiladi. Kompleks standartlashtirish mohiyati me’yoriy hujjatlar majmuini belgilangan muddatlarda ishlab chiqish va joriy etish yo‘li bilan sifatning iqtisodiy maqbul darajasini ta’minlovchi, o‘zaro ta’sir etuvchi barcha omillarni tizimlashtirish va bir-biriga bog‘lash, deb tushuniladi¹².
Kompleks standartlashtirishning yuqori texnik-iqtisodiy samarasi quyidagi muhim tamoyillarga rioya qilinganda ta’minlanadi:
– tizimlilik;
– majmuilik va maqbul darajada cheklash;
– istiqbollilik;
– amaldagi standartlar bilan bog‘lanish;
– amalga oshirish, xarid qilish.