Сифат менежменти маърузалар матни

2. Японияда сифат тўгаракларини пайдо бўлиши ва 
тараққиѐти 
АҚШдаги сифатни таъминлаш қўламини етук олимларидан бири 
Нью-Йорк университети профессори Э. Дѐминг томонидан Япония 
фирмаларининг юқори рахбарияти учун ташкил этилган ўқув 
курсларидан сўнг сифат назорати бошқарув қўламига ѐйилди ва 
шундан сўнг япония сифат назорати формаси ўз услубини топди ва 
1954 йилда жаҳонда биринчи ўринга чиқди. Япония олимлар ва 
муҳандислар уюшмаси/иттифоқи томонидан Японияга 1950 йилда 
таклиф 
этилган 
сифат 
назоратини 
статистик 
усулларини 
биринчилардан ишлаб чиққан Э. Дѐминг томонидан ҳамма соҳадаги 
инженерлар учун ташкил этилиб 8 кунлик ўқитилган лекциялар ҳам 
шулар жумласидан. 
1961 йилдан бошлаб Япония ташкилотларида сифат назоратини 
рўѐбга чиқариш учун бўлимлар тузила бошлади ва жавобгар шахслар 
белгиланди. Кейинги қадам сифат назоратини шундай формасига ўтиш 
бўлдики, бунда нафақат ишлаб чиқарувчини балки истеъмолчини 
қондиришдир – умум сифат назорати. Шундай килиб сифатни кўтариш, 
бир вақтда бозорда рақобатбардош маҳсулотни таннархини тушириб 
белгилаш япония фирмаларини асосий ишлаб чиқариш мақсади бўлиб 
қолди. 
Юқори сифатли маҳсулотни таъминлаб берувчи ишлаб 
чиқаришни ташкил этишганда япон менежерлари малакали меҳнат 
захиралари(ресурс) етишмовчилиги муаммосига дуч келишди, 
маҳсулотни сифати уларга узулуксиз боғлик эди.
Ишчилардан меҳнат унумдорлигини бирданига ошириш, ишлаб 
чиқарилаѐтган маҳсулотни тавсифи стандарт талабларига мослигига 
риоя қилиш талаб қилинар эди, яъни меҳнатни ташкил этиш шундай 
формаси, унда сифатни таъминлаш бўйича асосий иш ишлаб 
чиқарувчини зиммасида бўлади. 
Японияда фирмалар ишлаб чиқариш муносабатлари ва аниқ 
мақсад асосида бирлашиб уюшган жамоани ташкил этади. Фирмани 
миқѐсидан келиб чиққан ҳолда фирмани ташкил этиш иерархик 
тузилиши орқали ифодаланади.
Юқори рахбарият – фирма президенти (йирик фирмаларда 
директорлар йиғини), сўнг–ўрта рахбарият, фирмани хажмидан келиб 
чиккан ҳолда бир неча поғоналарга бўлинган бўлиши мумкин (сектор, 

---

98 
бўлим, лаборатория, цех бошқарувчилари) ва қуйи рахбарият–мастер 
ва бригадирлар. Иерархияни охирги поғонаси – ишчилар.
Энг кичик ташкилий гуруҳ – 5 дан 10 тагача бажарувчилардан 
иборат бўлган ишчилар гуруҳи. Фирма фаолиятини умумий натижаси 
ишчи гуруҳлари томонидан ишни аниқ тақсимлаш ва бажаришга 
боғлиқ бўлади. Шунинг учун иш участкаларини шундай ташкил этиш 
керакки, ишчи гуруҳлар ишлаб чиқариш вазифаларини ва уларни 
бажариш усулларини яхши тушунишлари керак, ўз ишига онгли 
равишда ва ижодий ѐндошиб битта бутун бўлиб харакат қилишлари 
керак.
Назорат килувчи ходимлари учун сифат назорати усулларини 
ўқитиш тизими бўйича шуғулланаѐтганларга ѐрдам тариқасида 1962 
йилнинг апрель ойида Яому томонидан «Мастерлар учун сифат 
назорати» китобчасини нашриѐтдан чиқарди.
Бундан мақсад журнал сахифаларида босилиб чиқадиган 
материаллар ва мақолалар орқали сифатни бошқариш тизимидаги 
янгиликларни кўпчиликка, айниқса ишчиларга ўз вақтида етказиш, 
баъзи кўрсатмаларни тушунарли бўлишини таъминлаш. Бундан 
ташқари, қуйидаги муҳим масалаларга жиддий эътибор берила 
бошланди: 

сифат назорати соҳасида ишлайдиган ходимларнинг малакаси ва 
лаѐқатлилигини ошириш; 

сифат назорат усулларини тарғибот қилиш; 

тингловчилар учун ҳар бир цех миқѐсида, сифат тўгараги деб 
аталувчи, цехларда сифат назоратини такомиллаштиришига асос 
бўлувчи тўгараклар ташкил қилиш. 
Бу журналда нашр этилаѐтган материалларни ўрганиш учун 
мастер ва бригадирларга ўқув семинарлари ташкил этилди. Иш 
жойида пайдо бўлаѐтган ишлаб чиқариш муаммоларини журналда 
берилган сифат назоратини статистик усулларини амалиѐтда қўллаб 
ечиш учун журналда нашр этилаѐтган мақолаларни мастерлар ўз қўл 
остидаги ишчи-хизматчилар билан ўқиб чиқиб мухокама қилиш тавсия 
этилади. 
Шундай килиб сифат назорати тўгараклари ѐки сифат 
тўгараклари руѐбга чиқди.