Bog'liq Инновационные технологии в спорте и физическом воспитании подрастающего поколения (1)
Инновационные технологии в спорте и физическом воспитании подрастающего поколения Материалы республиканской научно-практической конференции с международным участием
96
kg x 100); 2) egiluvchanlik; 3) tezkorlik; 4) muvozanatning turg‘unligi; 5) Tana og‘irligi kg. Turmush
tarzida harakat aktivligi etarli baland bo‘lganda 33 koeffitsienti ishlatiladi.[4]
Ayrim kassalliklarda jismoniy tarbiyani ommaviy turlari bilan shug‘ullanish butunlay yoki
vaqtincha man etiladi. Odamning yoshi qancha katta bo‘lsa organizmni ichki va tashqi taasurotlarga
moslashish qobiliyati kamayadi. Qarilik, qarilik kasalliklarini oldini olishda va keksalarni moslashish
qobiliyatini bir meyorda ushlash va oshirishda jismoniy tarbiya va ommaviy sport turlarining ahamiyati
kattadir.
Tibbiy ko‘rikdan o‘tkazilishida umumiy tibbiy tekshirishlar qatorida jismoniy tayyorgarlik
darajasini aniqlash asosida harakat rejimi belgilanadi. Jismoniy tarbiya va sport bilan
shug‘ullanuvchilarni YUUS (tomir urishi) tartibiga katta ahamiyat beriladi. Katta sport bilan
shug‘ullanuvchi sportchilarni maksimal yurak urishining soni 220 yoshini ayrish formula bo‘yicha
hisoblanadi. Masalan: sportchi 20 kirgan bo‘lsa maksimal yurakning urish soni -220-20=200 bo‘ladi.
Mashg‘ulot ta’sirida YUUS maksimal darajasidan 60-80% tashkil qilsa, shundagina jismonan
chiniqtirish vazifasini o‘taydi. SHu bilan birga (220-yosh)x0,85 formulasi ham ishlatishi mumkin.
Ommaviy sport, jismoniy tarbiya va sog‘lomlashtirish jismoniy tarbiyada 180 -yosh ajratish formulasi
qo‘llaniladi. Xoldik formulasi: 170-yosh ajratish formulasi qo‘llaniladi. Mashg‘ulotlarning
davomiyligiquyidagi formula yordamida aniqlanadi: 70-yosh ajratiladi. Har xil yoshdagi
shug‘ullanuvchilarni o‘ziga xos, zarar keltirmaydigan yurak urish soni va mashg‘ulotning davomiyligi
ham aniqlanadi: Masalan 30 yoshga kirgan shug‘ullanuvchining yurak urish soni 170-30=140 ga teng
bo‘ladi, 70-30=40 daqiqa (mashqni bajarish davomiyligi aniqlanadi). Bir daqiqada 140 yurak urish
sonida 40 daqiqa davomida jismoniy mashg‘ulotni o‘z salomatligiga zarar keltirmasdan shug‘ullanishi
mumkin.
Agar shug‘ullanuvchi 60 yoshda bo‘lsa: 170-60=110 yurak urish zarbida quyidagi formulalar
bo‘yicha 70-60=10 daqiqa davomida 110 YUZda mashg‘ulot bajarish mumkin.[4]
Ayollar va qizlarni jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanishi ular organizmining anatomik –
fiziologik xususiyatlarini va onalik biologik funksiyalarini hisobga olgan holda o‘tkazilishi lozim.
Muntazam va to‘g‘ri tashkil etilgan jismoniy tarbiya mashqlari qizlar va ayollarda o‘sish va
salomatligiga yaxshi ta’sir ko‘rsatadi. Odatda jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanadigan
ayollarga nisbatan homiladorlik va tug‘ish ancha yengil va kam asoratli bo‘ladi.
Jismoniy mashg‘ulotlar bilan shug‘ullangan onadan tug‘ilgan chaqaloq o‘z tengdoshlaridan bo‘y
uzunligi va tana og‘irligi ko‘rsatgichlari bilan ustunroq turadilar.
Ayollar, erkaklarda qo‘llaniladigan kabi tibbiy ko‘rikdan o‘tishadi. Shu bilan birga qiz va ayollar
ginekologik ko‘rigidan muntazam ravishda yilda bir marta o‘tishlari lozim. Ayrim holatlarda (qorinning
pastki qismida, tos sohasida og‘riqlarda, hayz ko‘rishning buzilishlari va h.k.) yuqumli kasalliklarda,
yoki qorinbo‘shlig‘i yalliqlanish jarayonlari yuz berganda, tug‘ishdan keyin, abort, ginekologik
kasalliklardan keyin musobaqalarga qatnashishi uchun ruxsatnoma olishda qo‘shimcha ginekologik
ko‘rigidan o‘tishi lozim.
Jismoniy mashg‘ulotlar va sport bilan shug‘ullanadigan qiz va ayollarni hayz ko‘rish va kelajakda
ona bo‘lish xususiyatlariga putur keltirmaslik tibbiy nazoratning asosiy vazifalaridan biridir.
Ayollar organizmi jismoniy rivojlanish, funksional holati, jismoniy ish qobiliyati bilan erkaklardan
ko‘zga ko‘rinarli farqlanadi masalan: ayollar yuragini og‘irligierkaklarga nisbatan 10-15% yurak hajmi
chiniqqanlarga ko‘ra kamroq yurakni urish zarbi tinch holatida erkaklarnikiga nisbatan 10-15sm
3
ga,
qon aylanishini daqiqali hajmi -0,5-0,8 l/da kamroq bo‘ladi.
Maksimal yuklama bajarillishi yurakdan qonni chiqish hajmi erkaklarga qaraganda ayollarda
ko‘zga ko‘rinishi kamroq bo‘ladi. Ayollarni YUZ erkaklarga qaraganda tinch holatida daqiqasiga 10-
15 taga ko‘p bo‘ladi. Bular ayollarni yurak-tomir sistemasini funksional imkoniyatlariga erkaklarga
nisbatan pastligidan dalolat beradi. Tashqi nafas sistemasini tekshirishda ayollarda nafas olishni tezligi,
nafasning chuqurligi va daqiqali nafas hajmi erkaklarga nisbatan kamligi nisbotlangan. O‘TS 1000-
1500 sm
3
, MKO‘ 500-15ml/daq erkaklarning ko‘rsatgichiga qaraganda kamroq bo‘ladi. Ayollarda
asosan nafas olish ko‘krak shakli, erkaklarda –qorin shakli bo‘ladi. PWC
170
, Novakki testlari bo‘yicha
o‘lchangan jismoniy ish qobiliyati erkaklarnikidan kamroq. Jismoniy yuklamaga ayollarni javob
reaksiyasiga ham farqlanishlar ko‘rinadi. Jismoniy yuklamaga ayollarni javob reaksiyasi ko‘zga
ko‘rinarli YUS oshishi, QB kam darajada ko‘tarilishi va ularni tiklanish davrlarini uzayishi bilan
xarakterlanadi. Zamonaviy sport talablari bo‘yicha qizlar va ayollar erkaklar sport turlari bilan ham
